به گزارش خبرگزاری ایمنا، تغذیه نوزاد با شیر مادر یکی از بنیادی‌ترین و حیاتی‌ترین مراحل رشد کودک است و شیر مادر نه‌تنها کامل‌ترین منبع تغذیه‌ای برای نوزاد است، بلکه حاوی ترکیباتی است که هیچ شیر مصنوعی قادر به تقلید کامل آنها نیست؛ این شیر شامل پروتئین‌های خاص، چربی‌های مفید، آنزیم‌ها و پادتن‌هایی است که سیستم ایمنی نوزاد را تقویت و او را در برابر بیماری‌ها محافظت می‌کند.
از دیدگاه طب سنتی، شیر مادر دارای مزاجی لطیف و معتدل است که با مزاج نوزاد تازه متولد شده هماهنگی دارد و این هماهنگی باعث می‌شود که نوزاد بتواند شیر را به‌خوبی هضم کند و از آن بهره‌مند شود، همچنین شیر مادر به‌عنوان یک ماده زنده تلقی می‌شود که تحت تأثیر حالات روحی، تغذیه و مزاج مادر قرار دارد و می‌تواند به رشد جسمی و روانی نوزاد کمک کند.
تغذیه با شیر مادر نه‌تنها از نظر جسمی، بلکه از نظر عاطفی نیز اهمیت دارد و تماس نزدیک مادر و نوزاد هنگام شیردهی باعث تقویت پیوند عاطفی، ایجاد حس امنیت و آرامش در نوزاد می‌شود و این ارتباط اولیه نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت و اعتماد به نفس کودک در سال‌های بعدی زندگی دارد.
از نظر سلامت عمومی، کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، کمتر دچار بیماری‌هایی مانند عفونت‌های تنفسی، اسهال، آلرژی و چاقی در آینده می‌شوند، همچنین تغذیه با شیر مادر باعث رشد بهتر مغز و افزایش ضریب هوشی نوزاد می‌شود و این مزایا نه‌تنها برای نوزاد، بلکه برای مادر نیز وجود دارد و از جمله این مزایا می‌توان به کاهش خطر سرطان و کمک به بازگشت سریع‌تر بدن به حالت قبل از بارداری، اشاره کرد.
تغذیه با شیر مادر یک هدیه طبیعی است که باید مورد حمایت خانواده و جامعه قرار گیرد و آموزش مادران، فراهم کردن محیطی آرام برای شیردهی و احترام به این فرایند حیاتی، از وظایف مهم نظام سلامت و فرهنگ عمومی است و این تغذیه نه‌تنها آغاز زندگی سالم کودک است، بلکه پایه‌گذار نسلی سالم‌تر و متعادل‌تر خواهد بود.
با توجه به اهمیت تغذیه نوزاد با شیر مادر، فواید تغذیه نوزاد از شیر مادر برای نوزاد و مادر، بهترین زمان آغاز تغذیه نوزاد و راهکارهای افزایش کیفیت شیر مادر، با بهنام یوسفیان، پزشک و متخصص طب سنتی، گفت‌وگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایمنا: چه زمانی بهترین زمان برای شروع تغذیه نوزاد با شیر مادر پس از تولد است؟
یوسفیان: تأکید زیادی بر تغذیه نوزاد با شیر مادر از همان لحظات اولیه پس از تولد وجود دارد و مکتب طب سنتی معتقد است که شیر مادر نه‌تنها تغذیه‌ای کامل برای نوزاد است، بلکه حاوی مواد حیاتی برای تقویت قوا، رشد طبیعی و تنظیم مزاج کودک است و آغاز شیردهی در ساعات اولیه پس از تولد، به‌ویژه در همان روز نخست، توصیه می‌شود.
شیر اولیه مادر که به آن آغوز گفته می‌شود، از نظر طب سنتی دارای طبیعت گرم و تر است و برای پاک‌سازی دستگاه گوارش نوزاد بسیار مفید است، این شیر به دفع مواد زائدی که در دوران جنینی در بدن نوزاد تجمع یافته‌اند کمک می‌کند و آغوز نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی نوزاد دارد.
از دیدگاه حکمای طب سنتی مانند ابن‌سینا، تأخیر در شیردهی ممکن است باعث ضعف قوا، اختلال در هضم و حتی بروز بیماری‌هایی مانند قولنج نوزادی شود، بنابراین توصیه می‌شود که مادر بلافاصله پس از تولد، نوزاد را به سینه بگذارد تا ارتباط عاطفی و تغذیه‌ای برقرار شود.
در کنار تغذیه، تماس پوستی و نزدیکی مادر و نوزاد نیز از نظر طب سنتی اهمیت دارد، چراکه باعث آرامش نوزاد و تنظیم مزاج او می‌شود و این تماس اولیه، نه‌تنها تغذیه‌ای، بلکه درمانی و روانی نیز تلقی می‌شود.
ایمنا: طب سنتی چه توصیه‌ای درباره تغذیه مادر برای افزایش کیفیت شیر دارد؟
یوسفیان: در طب سنتی، تغذیه مادر نقش کلیدی در کیفیت و کمیت شیر دارد و مزاج مادر باید متعادل باشد تا شیر تولیدشده نیز دارای مزاج معتدل و مناسب برای نوزاد باشد، غذاهایی با طبیعت گرم و تر مانند آش‌های ساده، گوشت بره، بادام، و شیر گاو تازه، برای تقویت شیر مادر توصیه می‌شوند.
مادر باید از مصرف غذاهای سنگین، دیر هضم و بسیار سرد یا بسیار گرم پرهیز کند و غذاهایی مانند عدس، بادمجان، و ترشی‌ها ممکن است باعث تغییر مزاج شیر و ایجاد نفخ یا دل‌درد در نوزاد شوند، همچنین نوشیدن آب زیاد بلافاصله پس از غذا توصیه نمی‌شود، چراکه ممکن است باعث رقیق شدن شیر شود.
توصیه می‌شود که مادر از استرس، خشم و اضطراب دوری کند، چراکه حالات روحی نیز بر کیفیت شیر تأثیرگذار است و آرامش روانی، خواب کافی و پرهیز از خستگی مفرط از عوامل مهم در حفظ کیفیت شیر است.
در کنار تغذیه، استفاده از بعضی داروهای گیاهی مانند رازیانه، گشنیز و شنبلیله نیز برای افزایش شیر توصیه شده است که البته مصرف آنها باید با نظر متخصص طب سنتی و با رعایت دز مناسب باشد.
ایمنا: مصرف گیاهان دارویی برای افزایش شیر مادر توصیه می‌شود؟
یوسفیان: از نظر طب سنتی، گیاهان دارویی متعددی برای افزایش شیر مادر معرفی می‌شود که یکی از معروف‌ترین آنها رازیانه است که طبیعت گرم و خشک دارد و به تحریک غدد شیردهی کمک می‌کند و مصرف دم‌کرده رازیانه به‌صورت روزانه می‌تواند باعث افزایش شیر شود.
شنبلیله نیز از گیاهان مؤثر در افزایش شیر است؛ این گیاه با طبیعت گرم و تر، باعث تقویت قوا و تحریک تولید شیر می‌شود که البته باید با احتیاط مصرف شود، چراکه در برخی افراد ممکن است باعث نفخ یا تغییر مزاج شود.
گیاهانی مانند گشنیز، زیره و بادیان نیز در ترکیبات دارویی سنتی برای مادران شیرده به کار می‌روند و این گیاهان علاوه بر افزایش شیر، به بهبود هضم و کاهش نفخ در مادر و نوزاد کمک می‌کنند و ترکیب این گیاهان در قالب جوشانده یا دم‌کرده، با رعایت اصول و دز مناسب، توصیه می‌شود.
با این حال، تاکید می‌شود که مصرف گیاهان دارویی باید با توجه به مزاج فردی مادر انجام شود و استفاده بی‌رویه یا بدون مشاوره ممکن است باعث اختلال در مزاج یا بروز عوارض شود، بنابراین مشورت با متخصص طب سنتی پیش از مصرف هر گیاه دارویی ضروری است.
ایمنا: چه علائمی نشان‌دهنده ناسازگاری شیر مادر با مزاج نوزاد است؟
یوسفیان: مزاج شیر مادر باید با مزاج نوزاد هماهنگ باشد تا نوزاد بتواند به‌خوبی رشد کند و دچار بیماری نشود، اگر شیر مادر با مزاج نوزاد ناسازگار باشد، علائمی مانند دل‌درد، نفخ، استفراغ، بی‌قراری، خواب نامنظم و حتی بثورات پوستی ممکن است ظاهر شوند.
یکی از نشانه‌های ناسازگاری، بوی نامطبوع مدفوع نوزاد یا تغییر رنگ آن است، همچنین اگر نوزاد پس از شیر خوردن دچار گریه‌های شدید و قولنج شود، ممکن است شیر دارای مزاج نامناسب باشد و در این موارد، بررسی تغذیه و حالات روحی مادر اهمیت دارد.
توصیه می‌شود که مادر از مصرف غذاهای سرد، ترش و نفاخ پرهیز کند، زیرا این غذاها می‌توانند مزاج شیر را تغییر دهند و باعث بروز علائم ناسازگاری در نوزاد شوند، همچنین حالات روحی مادر مانند اضطراب و خشم نیز می‌توانند شیر را سُمی کنند.
در موارد شدید، پیشنهاد می‌شود که شیر مادر بررسی شود و در صورت نیاز، از شیر دایه‌ای با مزاج مناسب استفاده شود، البته این راه‌حل باید با دقت و مشورت انجام شود تا نوزاد دچار کمبود تغذیه نشود.
ایمنا: چه راهکارهایی برای رفع دل‌درد نوزاد ناشی از شیر مادر پیشنهاد می‌شود؟
یوسفیان: دل‌درد نوزاد به‌ویژه در ماه‌های اول زندگی، یکی از مشکلات رایج است که طب سنتی آن را اغلب ناشی از سوءهاضمه، نفخ یا ناسازگاری مزاجی شیر مادر می‌داند و اگر مادر غذاهایی با طبیعت سرد، نفاخ یا سنگین مصرف کند، این مواد از طریق شیر به نوزاد منتقل و باعث دل‌درد می‌شوند.
برای رفع این مشکل، توصیه می‌شود که مادر از مصرف غذاهای نفاخ مانند عدس، کلم، بادمجان و نوشیدنی‌های سرد پرهیز کند و به‌جای آن، غذاهایی با طبیعت گرم و سبک مانند سوپ‌های ساده، گوشت بره و دم‌کرده رازیانه مصرف کند و این تغییرات غذایی می‌تواند مزاج شیر را اصلاح کند و دل‌درد نوزاد را کاهش دهد.
استفاده از روغن‌های گیاهی مانند روغن بادام شیرین برای ماساژ شکم نوزاد با حرکات دورانی، یکی از تدابیر مؤثر است و این کار باعث آرامش عضلات شکم و کاهش نفخ می‌شود، در بعضی موارد، دم‌کرده‌های بسیار رقیق از گیاهان ملایم مانند گل‌گاوزبان یا بابونه (با مشورت متخصص) ممکن است برای مادر یا حتی نوزاد تجویز شود.
در نهایت نیز تأکید می‌شود که آرامش مادر، خواب کافی و پرهیز از اضطراب نیز در کاهش دل‌درد نوزاد مؤثر است، چراکه حالات روحی مادر می‌توانند از طریق شیر به نوزاد منتقل و باعث تحریک دستگاه گوارش او شوند.
ایمنا: طب سنتی چه توصیه‌ای درباره مدت زمان شیردهی به نوزاد دارد؟
یوسفیان: بر اساس آموزه‌های حکمایی همچون ابن‌سینا و رازی، مدت مطلوب برای شیردهی حدود دو سال است و این مدت نه‌تنها از نظر تغذیه‌ای، بلکه از نظر رشد مزاجی، روانی و ایمنی نوزاد نیز اهمیت دارد.
در این دو سال، شیر مادر به‌تدریج با تغییر مزاج نوزاد هماهنگ می‌شود و نیازهای تغذیه‌ای او را تأمین می‌کند، شیر مادر در ماه‌های اول دارای طبیعت لطیف‌تر و مناسب برای نوزاد تازه متولد شده است و با گذشت زمان، قوام و طبیعت آن تغییر می‌کند تا با رشد کودک هماهنگ شود.
در بعضی موارد خاص، اگر مزاج مادر یا نوزاد دچار اختلال شود یا شیر مادر ناسازگار باشد، ممکن است توصیه به کاهش مدت شیردهی یا استفاده از دایه شود، اما در حالت طبیعی، دو سال شیردهی با رعایت اصول تغذیه‌ای و روحی مادر، بهترین زمان در نظر گرفته می‌شود.
توصیه می‌شود از قطع ناگهانی شیر پرهیز شود و از شیر گرفتن باید به‌تدریج و با آماده‌سازی جسم و روان کودک انجام شود تا از بروز مشکلات گوارشی، روانی یا ایمنی جلوگیری شود.
ایمنا: چه ارتباطی بین حالات روحی مادر و کیفیت شیر مطرح می‌شود؟
یوسفیان: رابطه‌ای عمیق بین حالات روحی مادر و کیفیت شیر او مطرح می‌شود و اعتقاد بر این است که حالات روانی مانند غم، خشم، اضطراب و ترس می‌توانند مزاج شیر را تغییر دهند و حتی آن را برای نوزاد مضر کنند و این تأثیر نه‌تنها جسمی، بلکه روانی نیز هست.
در صورتی که مادر دچار اضطراب شدید باشد، شیر او ممکن است طبیعتی سرد و خشک پیدا کند که برای نوزاد مناسب نیست و این نوع شیر می‌تواند باعث بی‌قراری، دل‌درد یا حتی کاهش رشد نوزاد شود، همچنین خشم و عصبانیت ممکن است شیر را سُمی کند و باعث بروز بثورات پوستی یا مشکلات گوارشی در نوزاد شود.
توصیه می‌شود که مادران در دوران شیردهی از محیط‌های پرتنش دوری کنند، با افراد آرام و خوش‌اخلاق معاشرت داشته باشند و به فعالیت‌هایی بپردازند که باعث آرامش ذهن و روح آنها شود و خواب کافی، دعا، مراقبه و استفاده از عطرهای ملایم نیز از جمله تدابیر پیشنهادی است.
شیر مادر نه‌تنها تغذیه جسمی، بلکه تغذیه روحی نوزاد است و از همین رو، سلامت روانی مادر به‌طور مستقیم بر رشد، آرامش و سلامت نوزاد تأثیرگذار است و باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.