سارا محمدی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با تأکید بر اینکه هوش مصنوعی هرگز نمی‌تواند جایگزین ارتباط انسانی، امنیت و تأثیر رابطه واقعی درمانگر و مراجع شود، اظهار کرد: تصور کنید پس از یک روز سخت، با گوشی تلفن همراهتان می‌خواهید دل خود را نزد یک هوش مصنوعی باز کنید؛ شاید این گفت‌وگوی مجازی لحظات کوتاهی حس همدلی را تداعی کند، اما آن چیزی که واقعاً نیاز دارید، فقط آرامش سطحی و چند جمله دلگرم‌کننده نیست.
وی ادامه داد: در لحظات بحران عاطفی یا تردید جدی نسبت به خود، بیش از هر چیزی به یک چالش حرفه‌ای نیاز داریم؛ کسی که بتواند افکار تکراری و ناسالم را شناسایی و با ابزارهای واقعی، مسیر تغییر را هموار کند؛ چت‌بات‌ها ممکن است حس دریافت تأیید را تقویت کنند، اما توان جایگزینی راهنمایی‌های متوازن، عمیق و مؤثر یک متخصص انسانی را ندارند.
مدیرعامل انجمن صنفی مراکز مشاوره و روان‌شناسی استان اصفهان با اشاره به اهمیت رابطه درمانی واقعی، تصریح کرد: درمان واقعی یک رابطه پویا و زنده است؛ درمانگر واقعی حتی از طنین صدای شما و یک نگاه گذرا می‌تواند حالات و احساساتتان را درک کند، در حالی که هوش مصنوعی صرفاً زبان مهربان را تقلید می‌کند و از درک و همدلی اصیل عاجز است.
وی افزود: نکته مهم دیگر، مسئولیت‌پذیری و اخلاق حرفه‌ای است؛ درمانگران آموزش‌دیده و دارای مجوز، هنگام مواجهه با شرایط بحرانی مانند افکار آسیب به خود، موظف به اقدام فوری و برنامه‌ریزی جهت حفظ امنیت هستند، در حالی که چت‌بات‌ها توانایی ارزیابی و مداخله واقعی و اضطراری را ندارند.
محمدی با بیان اینکه صلاحیت بالینی و پاسخگویی تخصصی، بخش جدایی‌ناپذیر کار درمانگران است، خاطرنشان کرد: درمانگران سال‌ها تحت نظارت آموزش می‌بینند، روش‌های علمی متعددی را فرامی‌گیرند و تابع مقررات و نظام پاسخگویی قانونی هستند، اما هوش مصنوعی فاقد صلاحیت حرفه‌ای، تجربه بالینی و پاسخگویی رسمی است و صرفاً الگوهای داده‌ای را بازتولید می‌کند.
وی گفت: فرایند درمان، یک همکاری بلندمدت و پیوسته است؛ درمانگر پیشرفت‌ها، تغییر اهداف و تحولات شخصی مراجع را دنبال و استراتژی‌ها را متناسب با زندگی فرد به‌روز می‌کند، اما هوش مصنوعی اغلب هر گفتگو را از نقطه صفر شروع کرده، ممکن است گذشته را فراموش کند و حتی با اشتباه در بازشناسی پیشینه فرد، حس اعتماد کاذب ایجاد کند.
مدیرعامل انجمن صنفی مراکز مشاوره و روان‌شناسی استان اصفهان با اشاره به نقش تنظیم هیجان و نیاز عمیق انسان به ارتباط، تاکید کرد: از کودکی یاد می‌گیریم که در کنار انسان دیگر آرامش پیدا کنیم و واکنش‌های بدنمان به تماس انسانی، صدای مهربان و نگاه همدلانه، هورمون‌های مثبت آزاد کند؛ در حالی که گفتگو با چت‌بات، صرفاً یک رشته پیام متنی بی‌جان است و نه موجب آرامش پایدار می‌شود و نه جای ارتباط واقعی را می‌گیرد.
وی بیان داشت: یکی از جنبه‌های فریبنده چت‌بات‌ها، تأیید بیش از حد و بدون چالش است؛ آنها همه نگرانی‌ها را تأیید و هر ترسی را آرامش می‌دهند، اما درمان مؤثر فقط تسکین لحظه‌ای نیست، بلکه دعوت به خروج از الگوهای ناکارآمد و خلق تغییر پایدار است.
هیچ چیز جای حضور یک مشاور انسانی را نمی‌گیرد
محمدی در خصوص محدودیت‌های هوش مصنوعی در ارائه همدلی واقعی به مراجعان اظهار کرد: آنچه به عنوان همدلی از سوی سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی ارائه می‌شود، در بسیاری مواقع صرفاً بازگویی سخنان خود فرد با ادبیاتی مهربانانه‌تر است و این رویکرد می‌تواند به جای اصلاح باورهای اشتباه، به تقویت آنها دامن بزند.
وی ادامه داد: در جلسات مشاوره مؤثر، مشاوران کارآزموده همواره با طرح سوالات هدفمند مانند «چه شواهدی برای این فکر داریم؟» یا «اگر شخص دیگری در این شرایط بود، چه دیدگاهی پیدا می‌کرد؟» به مراجع کمک می‌کنند تا تحریف‌های شناختی خود را کشف کند، اما ربات‌های گفتگو قادر به تشخیص ظریف زمان مناسب برای طرح چنین پرسش‌هایی نیستند، به ویژه زمانی که فرد تحت فشار یا احساسات شدید قرار دارد.
مدیرعامل انجمن صنفی مراکز مشاوره و روان‌شناسی استان اصفهان با اشاره به اینکه کیفیت پاسخ‌های هوش مصنوعی بستگی مستقیم به نوع پرسش کاربر دارد، تصریح کرد: در لحظه‌هایی که فرد دچار اضطراب، افسردگی یا احساس گرفتاری است، معمولاً توانایی طرح سوالات دقیق و راهگشا را ندارد؛ همین امر موجب می‌شود فرد در همان الگوهای ذهنی مخرب باقی بماند و راه خروجی پیدا نکند.
وی افزود: بدون تردید هوش مصنوعی می‌تواند به عنوان ابزار کمکی میان جلسات، یا هنگام تمرین خودشناسی مورد استفاده قرار گیرد و حتی به فرد کمک کند تا احساساتش را بهتر بیان کند، اما در فرآیند درمان عمیق، به ویژه در شرایطی که اعتماد، مداخله بحران و درک عاطفی عمیق نیاز است، هیچ راه‌حلی جایگزین حضور یک مشاور انسانی نمی‌شود.
محمدی با بیان اینکه نیاز انسان به ارتباط چشمی، مهربانی و حضور اثرگذار افراد دیگر یک نیاز عاطفی و غریزی است، خاطرنشان کرد: در نهایت ما انسان‌ها موجوداتی اجتماعی و عاطفی هستیم و درمانگر متخصص می‌تواند آن نوع همدلی و همراهی را که برای فرایند درمان واقعی لازم است، فراهم کند؛ چیزی که هوش مصنوعی هنوز فاقد آن است.
مدیرعامل انجمن صنفی مراکز مشاوره و روان‌شناسی استان اصفهان تأکید کرد: در موضوع درمان و مشاوره، باید ظرفیت‌ها و ابزارهای دیجیتال را با احتیاط و شناخت درست در کنار قابلیت‌های بی‌نظیر انسان به کار برد تا فرآیند درمان به‌طور مؤثر و امن دنبال شود.
وی بیان داشت: اتکا به فناوری نباید ما را از اصل و ماهیت انسانی درمان فاصله دهد؛ ابزارهای هوشمند می‌توانند مکمل باشند اما جایگزین نخواهند شد.