در حال حاضر فروش اینترنتی کالا موضوع عادی نیست. با این حال، در مورد کالای حساس و استراتژیکی مانند دارو این طرح باید با آماده شدن زیرساختها و روشن شدن مسیر عرضه دارو به مردم همراه باشد. خرید داروی سقط جنین در فضای آنلاین نمونهای از دخالت پلتفرمها در حوزه سلامت است که اکنون به معضلی برای سلامت تبدیل شده است. به اعتقاد کارشناسان حوزه سلامت، عجولانه اجرای طرح فروش اینترنتی دارو که تجربه جهانی خوبی هم برای آن ثبت نشده، باید با احتیاط و ایجاد قوانین نظارتی سفت و سخت اعمال شود.
در سالهای گذشته و به بهانه ترویج نسخهنویسی الکترونیک، نرمافزارهای نسخهنویسی خصوصی در درون مطب پزشکان نصب شدهاند. الآن مشخص شده است که بسیاری از این نرمافزارها متعلق به شرکتهای دارویی صاحب برندهای خاص، بهویژه در شیمی درمانی، داروهای آنزیمی، پیوندی و… هستند که زد و بندی فراگیری را از مبدأ ایجاد نسخه یعنی مطب پزشک توسعه دادهاند.
دکتر شهرام کلانتری، رئیس انجمن داروسازان ایران، درباره نگاههای متفاوتی که به فروش اینترنتی دارو وجود دارد، میگوید: «دو نوع نگاه با محوریت اقتصاد و سلامت در بحث راهاندازی فروش دارو در بستر فضای مجازی وجود دارد. اگر ازلحاظ اقتصادی به این اقدام نگاه کنیم، همه فعالان مثل پلتفرمها یا استارتاپها که برای ورود به فروش دارو، برنامهریزی و نرمافزارهایی را تهیه کردهاند، میخواهند در بخشی از حوزه اقتصاد دارو دخیل شوند و از آنچه که میان 17 هزار داروخانه در حال گردش است، سهمی داشته باشند و دسترسی آسانتر را به دارو برای مردم ایجاد کنند.»
دکتر کلانتری در ادامه توضیح میدهد: «نگاه حوزه سلامت به فروش دارو در بستر اینترنت کاملاً متفاوت است. در مرحله اول باید نگران این باشیم که مردم با پیادهسازی این روش، داروی اشتباه را مصرف نکنند، خوددرمانی شایع نشود و داروی اصل و مجوزدار به دست بیماران برسد. به عبارتی ناصرخسرویها و داروهای تقلبی و قاچاق در این بستر جولان ندهند. چون پلتفرمهای خصوصی میتوانند با ایجاد زد و بند با مراکز درمانی و تولید انبوه نسخ الکترونیک ساختگی، حجم بزرگی از داروهای کمیاب و وارداتی توزیعی موجود در داروخانه را به بازار سیاه انتقال بدهند و ناصرخسرو مجازی ایجاد کنند. این موضوع به غیر از اینکه باعث ضرر هنگفتی برای سازمانهای بیمه گر میشود، به کمبودهای برنامهریزی شده در قالب سودجویی و یا ایجاد بحران اجتماعی در کشور هم منجر میشود.»
رئیس انجمن داروسازان ایران با بیان معایب در اختیار گذاشتن اطلاعات نسخه بیماران به پلتفرمها میگوید: «سکوها میتوانند با در اختیار داشتن کد رهگیری و اطلاعات نسخه بیمار، فروش اقلام دارویی را به سمت برندهای پر سود مد نظر خود هدایت کنند. این اقدام موجب برهم زدن توازن زنجیره تولید تا عرضه دارو و ایجاد کمبودهای کاذب به قصد تهییج واردات میشود. به نحوی که در اثر تبانی این پلتفرمها با شرکتهای واردکننده، دولت مجبور شود برای رفع نیاز مقطعی و کاذبی که ایجاد شده، تن به واردات اقلامی بدهد که در حالت عادی نیازی به واردات آنها نیست. هدایت فروش به سمت برندهای خاص، به ورشکستگی کارخانجات فعلی تولیدکننده منجر میشود. همچنین نباید مصرف داروها به مردم القا شود. اگر پلتفرمها به پرونده سلامت و بیماری افراد و آمار منطقهای برخی بیماریها دسترسی پیدا کنند، میتوانند برای ارسال پیامهای تبلیغاتی و ایجاد القای کاذب نیاز به مصرف برخی مکملها و فرآوردههای غیرضروری توسط پلتفرمها استفاده شوند.»
به گفته دکتر کلانتری، به دلیل عدم اشراف، بیتوجهی یا بواسطه سطحی نگری در سالهای گذشته و به بهانه ترویج نسخهنویسی الکترونیک، نرمافزارهای نسخهنویسی خصوصی در درون مطبهای پزشکان نصب شدهاند. او میگوید: «بسیاری از این نرمافزارها به شرکتهای دارویی صاحب برندهای خاص، بهویژه در شیمی درمانی، داروهای آنزیمی، پیوندی و غیره متعلق هستند که یک فساد فراگیر را از مطب پزشک توسعه دادهاند. یعنی شرکت تولیدکننده و یا واردکننده دارو طی زد و بند با بعضی از پزشکان و یا حتی بدون اطلاع او، فقط اقلامی را هنگام تجویز دارو به او نمایش میدهند که منافع آنها متعلق به آن شرکت خاص باشد. این اپلیکیشنها همزمان با خروج بیمار از اتاق پزشک، کد رهگیری نسخه و کد ملی بیمار را به داروخانههای خاص و طرف زد و بند با خودشان ارسال کرده و بیمار را در مقابل کار انجام شده قرار میدهند. این نرمافزارها بدون رعایت هیچگونه حق انتخاب برای بیمار و در مخالفت با نص صریح قانون و برنامه هفتم، اصول نظام ژنریک مبنی بر پرهیز از برندنویسی را زیر پا گذاشته و به زور بیمار را به سمت داروخانههای طرف قرارداد هدایت میکنند.»
تجربه جهانی از فروش اینترنتی دارو، بازدهی خوبی نداشت. ایجاد داروخانههای زنجیرهای یکی دیگر از مشکلات ورود پلتفرمها به حوزه دارو بدون نظارت کافی است که رئیس انجمن داروسازان ایران به آن اشاره میکند: «اگر فروش اینترنتی دارو با زیرساخت نظارتی کامل ایجاد نشود ممکن است که داروخانههای اجیر یا خریداری شده توسط پلتفرمها، بزودی مافیای زنجیره داروخانههای متصل به هر پلتفرم را ایجاد کنند. به وجود آمدن شبکه داروخانههای زنجیرهای و مستقر شدن نظام سرمایهداری مبتنی بر حذف اقتصادهای خرد و از جمله داروخانهها و تولیدکنندگان کوچکتر که قدرت رقابت کمتری دارند؛ کاملاً قابل پیشبینی و در آینده غیر قابل نظارت است. از همه مهمتر، اطلاعات بیماری مردم است. چه عامدانه چه سهواً درز پیدا کند، میتواند به نقطه ضعفهای اجتماعی و سرشکستگی برای مردم تبدیل شود.»
در حال حاضر، با وجود زیرساختهای الکترونیک مناسب، کشورهایی مثل دانمارک شتابزده به این موضوع ورود کردند، اما مشکلاتی سر راهشان قرار گرفت و بنابراین از مسیر رفته بازگشتند. به عبارت دیگر، در کمتر کشور پیشرفتهای میبینید که با وجود زیرساختهای مناسبی که دارند، با عجله بخواهند به بحث فروش اینترنتی دارو ورود کنند.
مهمتر از همه، سازمان غذا و دارو برای ارائه خدمت در بستر فضای مجازی، مبتنی بر چهارچوب صحیحتری شکل گرفته است. سکوهای اینترنتی میتوانند در انتهای کار و با رعایت اقتضائات مربوطه، مخاطب تقاضای مردم برای رساندن دارو باشند، اما اطلاعات سلامت مردم نمیتواند روی سرور سکوهای اینترنتی قرار بگیرد. این اطلاعات باید بهعنوان دادههای تحت کنترل دولت ذخیره شود. دادههای سلامت، دادههای حاکمیتی است و براساس قانون دوام این اطلاعات فقط باید در اختیار دولت و حاکمیت باشد. به همین دلیل نباید هیچ شرکت خصوصی به این اطلاعات دسترسی پیدا کند.
بعضی از داروها نیازمند کنترل دما در زنجیره سرد دارویی هستند و ممکن است انتقال آنها از سوی پلتفرمهای اینترنتی، دارو را با مشکل روبهرو کند. دکتر کلانتری در پاسخ به این پرسش که آیا همه داروها قابلیت انتقال با سکوهای اینترنتی را دارند یا خیر، توضیح میدهد: «توصیه کارشناسان حوزه دارو این است که داروهای یخچالی به هیچ عنوان در گروه داروی ارسالی اینترنتی قرار نگیرند. آنچه که امروز صحبت میشود، توزیع اینترنتی داروهای متصل به نسخه الکترونیک است، یعنی افرادی که نسخه کاغذی داروهایشان را دارند، نمیتوانند اینترنتی سفارش دارو دهند، همچنین داروهایی که فروش آنها بدون نسخه ممنوع است، وارد این فرآیند نمیشوند، اما مردم میتوانند نسخه الکترونیک دارویشان را در انتهای کار توسط پلتفرمهای حملونقل با رعایت شرایط استاندارد که در آینده تعریف میشود، دریافت کنند.»