با وجود ۶۰۰ هزار داوطلب سالانه که برای ورود به رشته‌های علوم پزشکی رقابت می‌کنند، تنها ۳ درصد از آن‌ها موفق به ورود به رشته‌های پرطرفدار مانند پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی می‌شوند. این کمبود ظرفیت، هزاران دانشجو را به دانشگاه‌های خارجی فرستاده و سالانه میلیون‌ها دلار ارز از کشور خارج می‌کند.
بنابر گزارش‌های موجود، از هر ۱۰۰ داوطلب، تنها ۳ نفر در رشته‌های پرطرفدار پزشکی و دندانپزشکی قبول می‌شوند. این شکاف بزرگ سالانه به مهاجرت بیش از ۳۰ هزار دانشجو منجر می‌شود که علاوه بر خروج بیش از ۳۰۰ میلیون دلار ارز از کشور، تهدیدی جدی برای آینده نظام سلامت ایران است.
بسیاری از دانش‌آموزان ایرانی برای تحصیل در رشته‌های علوم پزشکی به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند. این پدیده چند‌وجهی چالش‌های عدیده‌ای را ایجاد کرده است. از یک سو، این مهاجرت به دلیل تعداد بالای متقاضیان پذیرش در رشته‌های علوم پزشکی است. از سوی دیگر، این ناشی از محدودیت شدید در ظرفیت پذیرش این رشته‌ها است. بر این اساس، از حدود ۶۰۰ هزار نفر داوطلب رشته تجربی، تنها ۳ درصد آن‌ها در رشته‌های پرطرفدار پزشکی و دندانپزشکی و داروسازی و ۴ درصد در دیگر رشته‌های کارشناسی علوم پزشکی پذیرفته می‌شوند. با این وجود، ۹۲ درصد متقاضیان کنکور شانس قبولی در هیچ یک از رشته‌های علوم پزشکی را پیدا نمی‌کنند.
بر اساس اظهارات دکتر مسعودی رئیس سابق مرکز اعزام دانشجویان وزارت علوم، بیش از ۲۲ هزار دانشجوی ایرانی در ترکیه و بیش از ۸ هزار دانشجو در روسیه مشغول تحصیل در رشته‌های علوم پزشکی هستند. با در نظر گرفتن هزینه حداقل ده هزاردلار، سالانه برای تحصیل و گذران زندگی موجب خروج ارز بیش از ۳۰۰ میلیون دلار از کشور شده است. علاوه بر این، پدیده مهاجرت به تحصیل، نخبگان ایرانی را در معرض انواع تهدیدات فرهنگی قرار داده و سرمایه‌های انسانی ایران را در خدمت توسعه کشورهای دیگر قرار می‌دهد.
سندی بزرگ در مسیر توسعه
تعداد زیادی از دانشجویان فارغ‌التحصیل رشته‌های علوم پزشکی در خارج از کشور، هرساله برای طبابت به ایران بازمی‌گردند که برای کسب مجوز کار در داخل با محدودیت‌های شدیدی مواجه می‌شوند. برای مثال، در آخرین آزمون ملی دندانپزشکی تنها ۵ درصد از شرکت‌کنندگان اجازه طبابت در کشور را اخذ کردند که در ادامه، اعتراضات این افراد و خانواده‌هایشان را به دنبال داشته است.
با توجه به پیش‌آمد پیری جمعیت و افزایش سالمندی در جامعه، همچنین کمبود ارائه خدمات درمانی علی‌الخصوص در مناطق محروم و دورافتاده، نیاز نظام سلامت کشور به پزشک و دندانپزشک ایجاب می‌کند که مسیر بازگشت این دانشجویان و فارغ‌التحصیلان تسهیل شود و محدودیت در ظرفیت پذیرش آن‌ها تعدیل گردد.
پدیده مهاجرت برای تحصیل پزشکی نه‌تنها موجب خروج سرمایه‌های انسانی و مالی می‌شود، بلکه با توجه به کمبود شدید نیروی متخصص در حوزه سلامت، تهدیدی برای امنیت درمانی کشور محسوب می‌گردد.
از دیگر سو، فراهم ناشدن زمینه‌ای مناسب برای تحصیل افراد در داخل کشور در رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی، فرصت‌های بسیار برای تربیت نیروی متخصص در حوزه سلامت را سلب می‌کند. همچنین، از ایجاد زیرساخت‌هایی برای توسعه آموزش پزشکی کشور ممانعت به عمل می‌آورد که در طولانی مدت اثرات سوئی را بر کیفیت سلامت جامعه برجای می‌گذارد.
ضرورت بازنگری در سیاست‌های آموزش پزشکی
وضعیت فعلی نظام سلامت کشور نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌های آموزش پزشکی است. ادامه افزایش ظرفیت دانشگاه‌های داخلی، مشارکت مؤثر دانشگاه‌های غیردولتی در تربیت دانشجوی پزشکی، و ایجاد سازوکاری منصفانه برای ارزشیابی مدارک خارجی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند بخشی از آسیب‌های ناشی از مهاجرت تحصیلی را کاهش داده و از هدررفت سرمایه‌های ایرانی ممانعت به عمل آورد.
اگر به سبب وجود انحصار در وزارت بهداشت این اصلاحات واقع‌بینانه انجام نگیرند، مهاجرت به تحصیل پزشکی همچنان با شیب صعودی ادامه دار خواهد داشت. در این صورت، کشور از منافع بالقوه آموزشی، سرمایه انسانی و منابع مالی نیز در آینده‌ای نه چندان دور محروم خواهد ماند. وزارت بهداشت و سیاست‌گذاران نظام سلامت باید با کلان نگاهی منعطف‌تر از پیش، آموزش پزشکی کشور را از انحصار خارج کرده و امکان تحصیل باکیفیت را در داخل فراهم سازند.