**چهارشنبه‌سوری: از نیاز به هیجان تا حفاظت از جوانان**
برای بسیاری از مردم ایران، چهارشنبه‌سوری یکی از بهترین روزهای سال است. این جشن قدیمی، که در شب آخر سال برگزار می‌شود، با آتش‌بازی، شادی، و هیجان همراه است. اما از نظر روانشناسی، این رویداد ابعاد پیچیده‌تری دارد. در این مطلب، نگارنده تلاش می‌کند تا چهارشنبه‌سوری را از زوایای مختلف روانشناسی بررسی کند.
**از نیاز به هیجان تا بحران هویت**
یکی از FEATURES اصلی این جشن، ایجاد هیجان است. افراد به طور طبیعی نیاز به تجربه هیجان دارند، به ویژه نوجوانان و جوانان که در این دوران، سیستم‌های مغزی مرتبط با پاداش و هیجان در اوج فعالیت خود هستند. در چهارشنبه‌سوری، انجام فعالیت‌هایی که سطح آدرنالین را بالا می‌برند (مانند پریدن از روی آتش یا ترقه‌بازی) می‌تواند احساس سرزندگی و هیجان ایجاد کند. اما مشکل زمانی آغاز می‌شود که این هیجان‌خواهی به سمت رفتارهای خطرناک سوق پیدا کند.
**تخلیه تنش و استرس‌های انباشته‌شده**
در فرهنگ ایرانی، چهارشنبه‌سوری فرصتی برای رهایی از انرژی‌های منفی و ورود به سال جدید با روحیه‌ای تازه است. روانشناسان این موضوع را با مفهوم “تخلیه هیجانی” مرتبط می‌دانند. بسیاری از افراد، به ویژه کسانی که در طول سال تحت فشارهای روانی و استرس بوده‌اند، در این شب احساس آزادی و رهایی بیشتری می‌کنند.
**تأثیر اجتماعی و حس تعلق**
چهارشنبه‌سوری علاوه بر جنبه‌های فردی، یک رویداد اجتماعی نیز محسوب می‌شود. حضور در مراسم جمعی و شرکت در جشن‌های خیابانی باعث تقویت احساس تعلق به گروه و جامعه می‌شود. این حس تعلق، یکی از نیازهای اساسی انسان در نظریه روانشناسی “آبراهام مزلو” است. وقتی افراد در یک تجربه مشترک شرکت می‌کنند، احساس همبستگی و هویت جمعی در آن‌ها تقویت می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از مهاجران ایرانی حتی در خارج از کشور نیز این جشن را برگزار می‌کنند تا پیوند خود را با فرهنگشان حفظ کنند.
**خطرات پنهان: از هیجان تا پرخاشگری**
یکی از چالش‌های اصلی چهارشنبه‌سوری در سال‌های اخیر، تغییر ماهیت آن از یک جشن سنتی به یک مراسم همراه با انفجارهای پرخطر است. از دیدگاه روانشناسی اجتماعی، در موقعیت‌های پرجمعیت و هیجان‌زا، احتمال رفتارهای تکانشی و پرخاشگرانه افزایش می‌یابد. نظریه “رفتار جمعی” گوستاو لوبون توضیح می‌دهد که در چنین موقعیت‌هایی، هویت فردی کمرنگ شده و رفتارهای جمعی می‌توانند به سوی بی‌مسئولیتی و حتی خشونت سوق پیدا کنند.
**نقش رسانه‌ها و یادگیری مشاهده‌ای**
مطالعات روانشناسی شناختی نشان می‌دهند که افراد، به ویژه کودکان و نوجوانان، از طریق مشاهده رفتارهای دیگران یاد می‌گیرند. اگر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، چهارشنبه‌سوری را با صحنه‌های هیجان‌انگیز و رفتارهای خطرناک نشان دهند، احتمال تقلید این رفتارها افزایش می‌یابد. از طرف دیگر، اگر خانواده‌ها و رسانه‌ها بر جنبه‌های مثبت این جشن تأکید کنند (مانند روشن کردن آتش‌های کوچک، اجرای مراسم سنتی و مشارکت خانوادگی)، می‌توانند به شکل‌دهی رفتارهای سالم‌تر کمک کنند.
**چهارشنبه‌سوری و مدیریت هیجان در نوجوانان**
نوجوانان به دلیل تغییرات هورمونی و رشد مغزی، بیشتر از سایر گروه‌های سنی به دنبال تجربه‌های جدید و هیجان‌انگیز هستند. اما این سنین همچنین دوره‌ای حساس برای یادگیری کنترل هیجانات و تصمیم‌گیری منطقی است. اگر خانواده‌ها و نظام آموزشی بتوانند جایگزین‌های سالمی برای تخلیه هیجانات ارائه دهند (مانند ورزش‌های ماجراجویانه، فعالیت‌های هنری یا جشن‌های کنترل‌شده)، احتمال روی آوردن نوجوانان به رفتارهای پرخطر کاهش پیدا می‌کند.
**راه‌حل‌های بالقوه**
برای کاهش آسیب‌های جسمی و روانی در چهارشنبه‌سوری، چند راهکار موثر وجود دارد:
* **آموزش عمومی:** آگاه‌سازی مردم درباره خطرات مواد محترقه و پیامدهای آن
* **ایجاد فضاهای کنترل‌شده:** برگزاری مراسم چهارشنبه‌سوری در پارک‌ها و فضاهای عمومی با نظارت ایمنی
* **ترویج الگوهای مثبت:** نمایش روش‌های سنتی جشن گرفتن بدون استفاده از مواد انفجاری
* **افزایش تعامل خانوادگی:** تشویق خانواده‌ها به مشارکت در این مراسم به جای رها کردن نوجوانان به حال خود