متهموگلوبینمی یکی از اختلالات نادر خونی است که در آن هموگلوبین، به دلیل اکسیداسیون آهن موجود در آن، به شکلی غیرطبیعی تبدیل شده و توانایی حمل اکسیژن به بافت‌ها را از دست می‌دهد. این وضعیت می‌تواند ناشی از عوامل ژنتیکی، مصرف برخی داروها، یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص باشد و در صورت عدم درمان به موقع، منجر به کاهش شدید اکسیژن‌رسانی به بدن و علائم تهدیدکننده حیات شود. یکی از داروهای مهم در این زمینه، متیلن بلو است.
اشکال دارویی متیلن بلو
- محلول تزریقی
موارد مصرف آمپول متیلن بلو
آمپول متیلن بلو (Methylene Blue) یک داروی پزشکی است که کاربردهای متعددی دارد و در شرایط خاص به کار می‌رود. متیلن بلو یک داروی رنگدانه‌ای است که عمدتاً برای درمان متهموگلوبینمی (یک نوع اختلال خونی) استفاده می‌شود. متهموگلوبین نوعی هموگلوبین است که قادر به حمل اکسیژن به سلول‌های بدن نیست. این وضعیت می‌تواند به دلیل قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی یا داروها رخ دهد. برخی از موارد مصرف این دارو شامل موارد زیر است؛
- درمان متهموگلوبینمی (یک نوع اختلال خونی)
- تشخیص و درمان مسمومیت‌ها
- در جراحی و پزشکی
- درمان عفونت‌های خاص
- خاصیت آنتی‌اکسیدانی
- کاربردهای آزمایشگاهی
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی متیلن بلو
متیلن بلو یک رنگ تیازین محلول در آب است که تبدیل غیر آنیزماتیک اکسیداسیون و کاهش متیلن به هموگلوبین را افزایش می‌دهد. در محل، متیلن بلو ابتدا از طریق NADPH ردوکتاز به لوکومتیلن آبی (LMB) تبدیل می‌شود. این مولکول LMB است که سپس آهن آهن metHb را به حالت آهنی هموگلوبین طبیعی کاهش می‌دهد. همچنین با سیانید ترکیب می‌شود و سیانمتهموگلوبین را تشکیل می‌دهد که از تداخل سیانید با سیستم سیتوکروم جلوگیری می‌کند.
مقدار مصرف داروی متیلن بلو
قبل از مصرف یا تزریق آمپول متیلن بلو، اطلاعات دارویی موجود در بسته بندی یا نسخه پزشک را با دقت بررسی کنید. از این دارو به صورت منظم استفاده کنید تا بیشترین سود را از آن ببرید. مصرف این دارو را تا پایان کامل مقدار تجویز شده ادامه دهید، حتی اگر علائم پس از چند روز ناپدید شوند. قطع زودهنگام دارو ممکن است منجر به بازگشت بیماری شود.
زمان مصرف آمپول متیلن بلو
- نحوه مصرف آمپول متیلن بلو به وضعیت بیمار، نوع بیماری، و شدت آن بستگی دارد. این دارو باید تحت نظر پزشک و بر اساس شرایط فردی بیمار مصرف شود.
- تزریق داخل وریدی (IV) رایج‌ترین روش مصرف این دارو است. دوز معمول برای درمان متهموگلوبینمی، 1 تا 2 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، طی 5 دقیقه تزریق می‌شود. ممکن است دوز دوم (در صورت نیاز) پس از 1 ساعت تکرار شود. تزریق باید به آهستگی انجام شود تا از عوارض ناخواسته جلوگیری شود.
- دوز مصرفی برای متهموگلوبینمی (یک نوع اختلال خونی) خفیف تا متوسط 1 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. برای موارد شدید نیز تا 2 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، اما نباید از 7 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم در مجموع تجاوز کند.
- متیلن بلو معمولاً با محلول نرمال سالین (سرم نمکی 0.9%) رقیق می‌شود تا تزریق راحت‌تر و ایمن‌تر باشد. حجم نهایی تزریق به دستور پزشک تنظیم می‌شود. در حین و پس از تزریق، بیمار باید از نظر علائم حیاتی (مثل ضربان قلب و اکسیژن خون) پایش شود.
موارد احتیاط
قبل از مصرف متیلن بلو، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. این دارو ممکن است حاوی مواد غیرفعالی باشد که می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگر شود. در صورت داشتن سوابق پزشکی از جمله بیماری کبد، تعداد گلبول‌های سفید خون پایین، مشکلات گوارشی، زخم معده یا مری، اختلالات کبدی یا کلیوی، مشکلات قلبی و… با پزشک در رابطه با خطرات دارو مشورت کنید. در ادامه به موارد احتیاط این دارو خواهیم پرداخت؛
- واکنش‌های حساسیت مفرط (مانند آنافیلاکسی، آنژیوادم، کهیر، برونکواسپاسم) گزارش شده است. نظارت بر علائم حیاتی در طول درمان ضروری است. در صورت بروز حساسیت شدید، دارو را قطع کرده و درمان حمایتی را شروع کنید.
- بیماران مبتلا به کمبود G6PD ممکن است متیلن بلو را به شکل فعال آن در داخل بدن کاهش ندهند و در نتیجه بی اثر باشند. وجود متیلن بلو در خون ممکن است منجر به دست کم گرفتن میزان اشباع اکسیژن توسط پالس اکسیمتری شود.
- کاهش در شاخص دوطیفی (BIS) به دنبال تجویز محصولات کلاس متیلن بلو گزارش شده است. اگر متیلن بلو در حین جراحی تجویز شود، باید از روش‌های جایگزین برای ارزیابی عمق بیهوشی استفاده شود.
- مصرف این دارو در برخی بیماران سبب گیجی و خواب آلودگی شده است. در صورت بروز، از انجام فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری بالایی است، پرهیز کنید. تا حد امکان رانندگی نکرده و کار با ماشین‌آلات و تجهیزات را به زمان دیگری موکول کنید.
- این دارو یک رنگ آبی است که آزادانه وارد ادرار می شود و ممکن است در تفسیر هر آزمایش ادراری که به یک نشانگر آبی متکی است (مثلاً تست دیپ استیک برای لکوسیت استراز) تداخل داشته باشد.
- متیلن بلو به طور گسترده در کبد متابولیزه می‌شود. بیماران مبتلا به هر گونه نارسایی کبدی را از نظر سمیت‌ها و تداخلات دارویی احتمالی برای مدت طولانی پس از درمان تحت نظر بگیرید.
- تقریباً 40٪ متیلن بلو از طریق کلیه ها دفع می‌شود. بیماران با هر گونه نارسایی کلیوی باید از نظر سمیت‌ها و تداخلات دارویی احتمالی برای مدت طولانی پس از درمان تحت نظر باشند.
خطر سندرم سروتونین با مصرف متیلن بلو
- بیماران تحت درمان باید از نظر بروز سندرم سروتونین تحت نظر باشند. در صورت بروز علائم سندرم سروتونین، مصرف را قطع کرده و درمان حمایتی را آغاز کنید. بیماران را از افزایش خطر ابتلا به سندرم سروتونین آگاه کنید و به آنها توصیه کنید تا 72 ساعت پس از آخرین دوز داروهای سروتونرژیک مصرف نکنند.
- علائم مرتبط با سندرم سروتونین ممکن است شامل تغییرات وضعیت روانی (به عنوان مثال، بی‌قراری، توهم، هذیان، و کما)، بی‌ثباتی اتونوم (مانند تاکی کاردی، فشار خون ناپایدار، سرگیجه، دیافورز، گرگرفتگی و هایپرترمی)، علائم عصبی-عضلانی (لرزش) باشد.
- اگر باید متیلن بلو به بیمار مصرف شود که در حال حاضر داروی سروتونرژیک مصرف می‌کند، بلافاصله داروی سروتونرژیک را قطع کرده و سمیت CNS را کنترل کنید. درمان سروتونرژیک ممکن است 24 ساعت پس از آخرین دوز متیلن بلو یا پس از 2 هفته نظارت (در صورت مصرف فلوکستین 5 هفته) از سر گرفته شود.
- در صورت امکان، داروهای روانپزشکی سروتونرژیک را حداقل 2 هفته قبل از درمان متیلن بلو قطع کنید. فلوکستین باید حداقل 5 هفته قبل به دلیل نیمه عمر طولانی تر قطع شود.
موارد منع مصرف متیلن بلو
- واکنش‌های شدید حساسیت به متیلن بلو یا هر رنگ تیازین دیگری
- بیماران مبتلا به کمبود گلوکز-6-فسفات دهیدروژناز (G6PD) به دلیل خطر کم خونی همولیتیک
عوارض متیلن بلو
سرگیجه، خواب آلودگی، حالت تهوع، سردرد، خارش، درد در محل تزریق، احساس گرما یا سرما، درد در اندام، رنگ پریدگی و… برخی از عوارض متیلن بلو می‌باشد. به یاد داشته باشید که پزشک شما تشخیص داده که مزایای آن برای شما بیشتر از خطر عوارض جانبی است. بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند عوارض جانبی جدی ندارند. در صورت مشاهده علائم یک واکنش آلرژیک جدی، از جمله بثورات پوستی، خارش و تورم (به ویژه در صورت، زبان و گلو)، سرگیجه شدید، مشکل تنفسی، فورا به پزشک مراجعه کنید. در ادامه به برخی از عوارض این دارو خواهیم پرداخت؛
- درد در اندام (84%)
- احساس گرما (17%)
- سرگیجه (16%)
- حالت تهوع (13%)
- تغییر رنگ پوست (13%)
- سردرد (10%)
- درد اسکلتی عضلانی (9%)
- احساس سرما (6%)
- رنگ پریدگی (5%)
- سنکوپ (4%)
- خارش (4%)
- اضطراب (4%)
- کاهش اشتها (4%)
- اسهال (2%)
- تنگی نفس (2%)
- ناراحتی در محل تزریق (2%)
تداخل دارویی متیلن بلو
- تداخلات رده X (پرهیز): روکسی دوپا، الوکسادولین، اپی نفرین (استنشاق دهانی)، فنفلورامین، گلیکوپیرولات (استنشاق دهانی)، گلیکوپیرونیوم (موضعی)، گوانتیدین، هروئین، هیدرومورفون، ایندورامین، فرآورده‌های رادیو دارویی آیوبنگوان، ایپراتروپیوم (استنشاق دهانی)، ایزومتپتین، محصولات حاوی لوودوپا، لوومتادون، لوونوردفرین، لوسولپیرید، لینزولید، ماپروتیلین، مپتازینول، مکیتازین، متادون، متیل دوپا، متیل‌فنیدات
- کاهش اثرات داروها توسط متیلن بلو: مهارکننده‌های استیل کولین استراز، دمپریدون، عوامل معدی روده‌ای (پروکینتیک)، فرآورده‌های رادیو دارویی آیوبنگوان، ایتوپراید، لووسولپرید، نیتروگلیسیرین، سکرتین
- افزایش اثرات داروها توسط این دارو: دوپامین، دوکساپارم، دوکسیلامین، دروکسی دوپا، الوکسادولین، گلوکاگون، گلیکوپیرولات (استنشاق دهانی)، هروئین، هیدروکدون، هیدرومورفون، ایندورامین، آیوهگزول، آیومپرول، آیوپامیدول، ایزومتپتین، لوونوردفرین، لینزولید، لیتیم، مپتازینول، مکیتازین، متارامینول، متیل دوپا، میانسرین، میرابگرون، مورفین (سیستمیک)، نوراپی نفرین، نورمتادون، آگونیست‌های اپیوئیدی، تریاک، اکسی تریپتان، پیزوتیفن، پتاسیم کلراید، پتاسیم سیترات، ربوکستین، رمی فنتانیل
مصرف متیلن بلو در دوران بارداری و شیردهی
این دارو ممکن است در صورت تجویز به یک زن باردار باعث آسیب جنین شود. هیچ اطلاعاتی در مورد وجود متیلن بلو در شیر انسان، اثرات آن بر روی شیرخوار یا اثرات آن بر تولید شیر وجود ندارد. به دلیل احتمال بروز عوارض جانبی جدی، از جمله سمیت ژنتیکی، شیردهی را در طول درمان و تا 8 روز پس از درمان قطع کنید.
شرایط نگهداری داروی متیلن بلو
متیلن بلو باید در دمای اتاق و دور از نور نگهداری شود. همچنین مهم است که تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از اشکال دارویی (مانند قرص‌های هفتگی و قطره‌های چشمی، کرم‌ها، چسب‌ها و استنشاق‌ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می‌توانند آنها را به راحتی باز کنند. داروهای غیر ضروری باید به روش‌های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی‌توانند آنها را مصرف کنند.
کلام آخر آمپول متیلن بلو
این مقاله به بررسی درمان درمان متهموگلوبینمی با متیلن بلو، از مجله داروخانه انلاین مثبت سبز پرداخت. متیلن بلو به عنوان یک درمان حیاتی و کارآمد در مدیریت متهموگلوبینمی شناخته می‌شود. این دارو با مکانیسم احیاکنندگی منحصر به فرد خود، توانسته است در موارد حاد این بیماری، عملکرد طبیعی هموگلوبین را بازیابی کرده و از عوارض جدی ناشی از کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها جلوگیری کند.
source