گشاد کردن مردمک چشم (میدریاز) یکی از اقدامات رایج در علم پزشکی و به ویژه در حوزه چشم‌پزشکی است که به منظور بررسی دقیق‌تر ساختار داخلی چشم و تشخیص بیماری‌ها انجام می‌شود. یکی از داروهایی که به طور گسترده برای این منظور استفاده می‌شود، قطره فنیل افرین است. قطره فنیل افرین یک آگونیست گیرنده آلفا-آدرنرژیک است که با اثر بر روی عروق خونی و عضلات مایل چشم، موجب گشاد شدن مردمک می‌شود.

اشکال دارویی فنیل افرین

• محلول تزریقی
• قطره چشمی
• قرص

موارد مصرف قطره فنیل افرین

قطره فنیل افرین برای گشاد کردن مردمک‌ها و برای معاینه یا عمل‌های چشمی و برای درمان برخی بیماری‌های چشمی استفاده می‌شود. این دارو متعلق به دسته‌ای از داروهای شناخته شده به عنوان ضد احتقان است که با تنگ کردن عروق خونی عمل می‌کند.

قرص استامینوفن فنیل افرین هیدروکلراید برای چیست؟

قرص استامینوفن فنیل افرین هیدروکلراید یک داروی ترکیبی است که معمولاً برای تسکین علائم سرماخوردگی، آنفولانزا و آلرژی استفاده می‌شود. برخی از موارد مصرف قرص استامینوفن فنیل افرین هیدروکلراید شامل تسکین درد، کاهش تب و ضد احتقان است. این دارو به صورت بدون نسخه در دسترس است، اما باید طبق دستور مصرف شود.

قطره بینی فنیل افرین چیست؟

قطره بینی فنیل افرین یک داروی ضد احتقان موضعی است که برای کاهش گرفتگی و احتقان بینی استفاده می‌شود. این دارو با تنگ کردن رگ‌های خونی در بینی، تورم و التهاب را کاهش می‌دهد و به باز شدن مجاری بینی کمک می‌کند، که به افراد اجازه می‌دهد راحت‌تر نفس بکشند. این قطره در درمان سریع و موضعی گرفتگی بینی مؤثر است، اما باید در مصرف آن احتیاط شود تا از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود.

آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی فنیل افرین

مکانیسم عمل فنیل افرین؛ به طور مستقیم بر روی گیرنده‌های آلفا آدرنرژیک در ایجاد انقباض عضله گشاد کننده مردمک چشم و انقباض شریان‌ها در ملتحمه عمل می‌کند. شروع اثر دارو در 30-15 دقیقه (میدریاز) در مدت 1-3 ساعت (میدریاز) و حداکثر زمان پلاسما <20 دقیقه می‌باشد.

مقدار مصرف قطره فنیل افرین

برای مصرف قطره فنیل افرین، ابتدا باید دست‌های خود را با آب شستشو دهید. برای جلوگیری از آلودگی، نوک قطره چکان را لمس نکنید یا اجازه ندهید با چشم یا هر سطح دیگری تماس داشته باشد. اگر از لنزهای تماسی استفاده می‌کنید، قبل از استفاده از قطره چشمی آن را بردارید. قبل از تعویض لنزهای تماسی حداقل 15 دقیقه صبر کنید. سر خود را به عقب خم کنید، به سمت بالا نگاه کنید و پلک پایین را پایین بکشید تا کیسه‌ای بسازید. قطره چکان را مستقیماً روی چشم خود نگه دارید و یک قطره را داخل کیسه بریزید.

به پایین نگاه کنید، چشمان خود را به آرامی ببندید و یک انگشت خود را در گوشه چشم خود (نزدیک بینی) قرار دهید. قبل از باز کردن چشمان خود به مدت 1 تا 2 دقیقه فشار ملایمی وارد کنید. این فرایند از تخلیه دارو جلوگیری می‌کند. سعی کنید پلک نزنید و چشم خود را مالش ندهید.

طریقه مصرف قطره فنیل افرین بینی

برای مصرف قطره فنیل افرین بینی، ابتدا دست‌های خود را به خوبی شستشو دهید. قبل از استفاده از قطره، بینی خود را با فین کردن ملایم پاک کنید تا مجاری بینی باز شود. به پشت بخوابید یا سرتان را به عقب خم کنید. نوک قطره‌چکان را به آرامی در سوراخ بینی قرار دهید، اما نباید آن را به داخل بینی فشار دهید. تعداد قطره‌های تجویزشده توسط پزشک (معمولاً 1 تا 2 قطره در هر سوراخ بینی) را بچکانید. پس از چکاندن قطره، سر خود را به مدت چند دقیقه به همان حالت به عقب نگه دارید تا دارو به داخل بینی نفوذ کند.

زمان مصرف قطره چشمی فنیل افرین

قبل از مصرف قطره چشمی فنیل افرین، اطلاعات دارویی موجود در بسته بندی شامل مقدار و زمان مصرف را با دقت بررسی کنید. اگر دوز شما بیش از یک قطره است، این مراحل را تکرار کنید. در صورت تجویز این دارو در هر دو چشم، این مراحل را برای چشم دیگر خود نیز تکرار کنید. پس از هر بار استفاده، درپوش قطره چکان را تعویض کنید. اگر از نوع دیگری از داروی چشمی (مانند قطره یا پماد) استفاده می‌کنید، حداقل 10 دقیقه قبل از استفاده از داروهای دیگر صبر کنید. قبل از استفاده از پماد از قطره‌های چشمی استفاده کنید تا قطره‌ها وارد چشم شوند.

طریقه مصرف قطره فنیل افرین

• بعد از مصرف قطره چشمی فنیل افرین، لازم است چند دقیقه صبر کنید تا قطره به صورت کامل از چشم شما پاک شود. در صورت لزوم، کار با ماشین‌آلات و رانندگی را به زمان دیگری موکول کنید.
• دوز مصرفی برای تولید میدریازیس (افتالموسکوپی)، 1-2 قطره محلول 2.5٪ یا محلول 10٪ می‌باشد که ممکن است در 10-60 دقیقه تکرار شود، میدریازیس بیش از 3 ساعت باقی می‌ماند. همچنین، برای جراحی چشم 1-2 قطره محلول 2.5٪ یا 10٪ 30-60 دقیقه قبل از عمل تجویز می‌شود.
• برای شستشو چشم، 1-2 گرم محلول 0.12% در چشم آسیب دیده تا چهار بار در روز استفاده می‌شود که بیش از 72 ساعت درمان نباشد.
• در جهت پیشگیری از Synechiae خلفی، یووئیت قدامی 1 گرم از محلول 10 درصد سه بار در روز یا بیشتر (با آتروپین) استفاده می‌شود که پس از جراحی ایریدکتومی باید 1 گرم از محلول 10 درصد در روز یا دو بار در روز استفاده شود.

قطره فنیل افرین بینی در کودکان

قطره فنیل افرین بینی برای کودکان معمولاً با احتیاط و در دوزهای پایین‌تر نسبت به بزرگسالان استفاده می‌شود. این دارو به کاهش گرفتگی بینی در کودکان کمک می‌کند، اما استفاده نادرست از آن می‌تواند عوارضی به همراه داشته باشد، به همین دلیل توصیه می‌شود پیش از استفاده حتماً با پزشک مشورت کنید. فنیل افرین را برای مدت بیش از 3 تا 5 روز به کودکان ندهید، زیرا مصرف طولانی‌مدت می‌تواند باعث ایجاد رینیت برگشتی شود (یعنی پس از قطع مصرف، گرفتگی بینی شدیدتر بازمی‌گردد).

قطره فنیل افرین چشمی برای افتادگی پلک

قطره فنیل افرین چشمی در برخی موارد برای درمان موقتی افتادگی پلک (پتوز) استفاده می‌شود. این قطره به دلیل اثر تنگ‌کنندگی عروق و تحریک گیرنده‌های آلفا-آدرنرژیک می‌تواند عضلات چشم را به طور موقت تحریک کرده و پلک را بالا بکشد. فنیل افرین با فعال کردن گیرنده‌های آلفا-آدرنرژیک در عضلات مایل بالای چشم باعث انقباض عضلات پلک می‌شود. این انقباض می‌تواند باعث بالا رفتن موقتی پلک در افرادی شود که از افتادگی پلک رنج می‌برند.

موارد احتیاط

قبل از مصرف قطره فنیل افرین، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. در صورت داشتن سوابق پزشکی از جمله بیماری ریوی (مانند سابقه فعلی یا گذشته آسم، بیماری انسدادی مزمن ریوی)، انواع خاصی از ضربان قلب نامنظم، انواع خاصی از بیماری‌های قلبی (مانند نارسایی شدید قلبی)، بیماری کلیوی، بیماری کبد، دیابت، جریان خون پایین به مغز (نارسایی عروق مغزی)، بیماری تیروئید پرکار، ضعف ماهیچه‌ها و… با پزشک مشورت کنید. در ادامه به موارد احتیاط قطره فنیل افرین خواهیم پرداخت؛

• اگر در 21 روز از مهارکننده‌های MAO یا TCA استفاده می‌شود، دوز را کاهش دهید.
• بین چند قطره 5 دقیقه صبر کنید (بیشتر از 3 قطره لازم نیست). میوز برگشتی ممکن است در افراد مسن یک روز پس از درمان با فنیل افرین رخ دهد.
• در صورت تغییر بینایی، بدتر شدن علائم یا ادامه قرمزی، به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین، قطره فنیل افرین در فشار خون بالا، اختلالات قلبی، تغییرات آترواسکلروتیک پیشرفته، دیابت نوع 1، پرکاری تیروئید، در کودکان با وزن کم، سالمندان و… با احتیاط مصرف شود.
• این دارو ممکن است باعث خوانش تونومتری کاذب طبیعی شود، قبل از تجویز فنیل افرین تونومتری باید انجام شود. وجود سولفیت‌ها در برخی از محصولات ممکن است باعث واکنش‌های آلرژیک در بیماران مستعد شود.
• اگر دچار بیماری قلبی یا فشار خون بالا هستید، از مصرف این دارو خودداری کنید یا قبل از مصرف با پزشک مشورت کنید، زیرا فنیل افرین می‌تواند فشار خون را افزایش دهد.
• مصرف طولانی‌مدت قطره فنیل افرین (بیش از 3 تا 5 روز) می‌تواند باعث ایجاد وابستگی و بدتر شدن گرفتگی بینی پس از قطع مصرف شود.
• در صورت داشتن بیماری‌های چشمی مانند گلوکوم (آب سیاه)، بهتر است از این دارو استفاده نکنید یا با پزشک خود مشورت کنید، زیرا فنیل افرین می‌تواند فشار چشم را افزایش دهد. این دارو برای کودکان باید با دوزهای مشخص و تحت نظارت پزشک استفاده شود.

موارد منع مصرف قطره فنیل افرین

• حساسیت به دارو
• گلوکوم با زاویه باریک
• تاکی کاردی بطنی
• فشار خون بالا

عوارض فنیل افرین

سوزش چشم، سرگیجه، سردرد، تاری دید، دو بینی، آریتمی، خونریزی زیر عنکبوتیه، میوز برگشتی، واکنش‌های حساسیت مفرط، حساسیت به نور و… برخی از عوارض قطره فنیل افرین می‌باشد. به یاد داشته باشید که پزشک شما تشخیص داده که مزایای آن برای شما بیشتر از خطر عوارض جانبی است. بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند عوارض جانبی جدی ندارند. در صورت مشاهده علائم یک واکنش آلرژیک جدی، از جمله بثورات پوستی، خارش و تورم (به ویژه در صورت، زبان و گلو)، سرگیجه شدید، درماتیت تماسی، مشکل تنفسی، فورا به پزشک مراجعه کنید. در ادامه به برخی عوارض قطره فنیل افرین خواهیم پرداخت؛

• سوزش یا سوزش گذرا
• آریتمی
• انفارکتوس میوکارد
• خونریزی زیر عنکبوتیه
• سردرد یا ابرو
• تاری دید
• سنکوپ
• میوز برگشتی
• پرخونی واکنشی
• کراتیت گذرا
• واکنش‌های حساسیت مفرط مانند ورم ملتحمه آلرژیک یا درماتیت
• حساسیت به نور

تداخل دارویی فنیل افرین

تداخل قابل توجهی یافت نشد.

مصرف قطره فنیل افرین در دوران بارداری و شیردهی

مشخص نیست که آیا دارو می‌تواند در هنگام تجویز به یک زن باردار باعث آسیب به جنین شود یا بر ظرفیت تولید مثل تأثیر بگذارد. فقط در صورت نیاز به یک زن باردار تجویز شود. مطالعات تولید مثل حیوانی با فنیل افرین موضعی انجام نشده است. مشخص نیست که آیا این دارو در شیر مادر ترشح می‌شود یا خیر، از آنجایی که بسیاری از داروها در شیر انسان دفع می‌شوند، هنگام تجویز درمان برای یک زن شیرده باید احتیاط کرد.

شرایط نگهداری قطره فنیل افرین

قطره فنیل افرین باید در دمای اتاق و دور از نور نگهداری شود. همچنین مهم است که تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از اشکال دارویی (مانند قرص‌های هفتگی و قطره‌های چشمی، کرم‌ها، چسب‌ها و استنشاق‌ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می‌توانند آن‌ها را به راحتی باز کنند. داروهای غیر ضروری باید به روش‌های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی‌توانند آن‌ها را مصرف کنند.

کلام آخر قطره فنیل افرین

این مقاله به بررسی گشاد کردن مردمک‌ها با قطره فنیل افرین، از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز پرداخت. قطره فنیل افرین به عنوان یکی از داروهای مؤثر در گشاد کردن مردمک چشم، نقش حیاتی در تشخیص و بررسی بیماری‌های چشمی ایفا می‌کند. با تأثیر بر روی عضلات مایل و عروق خونی چشم، این قطره امکان مشاهده دقیق‌تر ساختارهای داخلی چشم را فراهم می‌آورد و به پزشکان کمک می‌کند تا اختلالات مختلفی مانند کاتاراکت، گلوکوم و مشکلات شبکیه را شناسایی کنند.

منبع سایت: Medscape