همه آنچه باید درباره شیلاجیت بدانید. از تقویت قوای جنسی تا پاکسازی بدن

شیلاجیت چیست؟

شیلاجیت (Shilajit) یک ماده چسبناک، رزینی و قیرمانند به رنگ قهوه‌ای مایل به سیاه است که در شکاف صخره‌های مرتفع کوهستانی یافت می‌شود. این ماده که از قرن‌ها پیش در طب سنتی آیورودا مورد استفاده بوده، به عنوان یک تقویت‌کننده قوی و جوان‌کننده شناخته می‌شود که به افزایش حیاتی و قدرت بدنی کمک می‌کند.

نام دیگر شیلاجیت چیست؟

شیلاجیت با نام‌های متعددی در مناطق مختلف شناخته می‌شود که عبارتند از:

• مومیایی یا مومنای
• قیر معدنی
• آسپالتوم Asphaltum
• در متون باستانی و زبان سانسکریت به آن Shilajatu یا Salajit نیز گفته می‌شود.

شیلاجیت از چه موادی تشکیل شده است؟

ترکیب دقیق شیلاجیت بسته به منطقه جغرافیایی و شرایط محیطی متفاوت است، اما اجزای اصلی آن شامل موارد زیر است:

• اسید فولیک (Fulic Acid): این ماده ۶۰ تا ۸۰ درصد از حجم زیست‌فعال شیلاجیت را تشکیل می‌دهد و عامل اصلی خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی آن است. اما نمی‌توان آن را با قرص فولیک اسید برابر دانست. بنابراین اگر تامین اسید فولیک از طریق مکمل‌ها توسط پزشک ضروری تشخیص داده شده، حتما آن را مصرف کنید.
• اسید هیومیک (Humic Acid): یکی دیگر از مواد آلی اصلی موجود در این ترکیب است.
• مواد معدنی: حاوی بیش از ۸۴ نوع ماده معدنی مختلف است.
• سایر ترکیبات: شامل آمینواسیدها، ویتامین‌ها، اسیدهای چرب ضروری، پروتئین‌ها، سلنیوم و ترکیبات آنتی‌اکسیدانی مانند دی‌بنزو آلفا پیرون‌ها است.

شیلاجیت از کجا به دست می‌آید؟

این ماده به صورت طبیعی از فرایندهای زیر به دست می‌آید:

• منشا جغرافیایی: عمدتا در کوه‌های هیمالیا (بین هند و نپال) یافت می‌شود، اما در کوه‌های تبت، افغانستان، روسیه و حتی شمال شیلی نیز کشف شده است.
• فرآیند تشکیل: شیلاجیت حاصل تجزیه بسیار کند مواد گیاهی مانند گونه‌های Euphorbia royleana و Trifulium repens و میکروارگانیسم‌ها در طول قرن‌ها است.
• نحوه استخراج: در طول تابستان و بر اثر گرمای شدید، این ماده به صورت یک ترشح چسبناک از میان شکاف‌ها و درزهای سنگ‌های کوهستانی به بیرون نشت می‌کند.

شیلاجیت چه خواصی دارد؟

این ماده دارای خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی، ضدپیری و محافظ عصبی (Neuroprotective) است. بر اساس تحقیقات، شیلاجیت برای شرایط زیر مفید است:

• بیماری آلزایمر: با جلوگیری از تجمع پروتئین‌های تاو (Tau) که باعث آسیب به سلول‌های مغزی می‌شوند، می‌تواند پیشرفت این بیماری را کند یا متوقف کند.
• کم‌خونی ناشی از فقر آهن: به دلیل داشتن آهن و اسید فولیک به افزایش سطح هموگلوبین و گلبول‌های قرمز کمک می‌کند. اما جایگزین مصرف قرص آهن نیست و در صورت تشخیص و تجویز پزشک حتما باید مکمل‌های آهن مصرف کرد.
• سلامت استخوان: به افزایش تراکم معدنی استخوان‌ها کمک کرده و خطر پوکی استخوان به‌ویژه در زنان پس از یائسگی را کاهش می‌دهد.
• سلامت قلب: با کاهش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید و محافظت از عضله قلب در برابر آسیب‌ها، به سلامت سیستم قلبی عروقی کمک می‌کند.
• باروری مردان: باعث افزایش تعداد و تحرک اسپرم و همچنین سطح تستوسترون می‌شود.
• بیماری ارتفاع: علائمی مانند بی‌خوابی، خستگی و درد بدن در ارتفاعات بالا را کاهش می‌دهد.

شیلاجیت چه تاثیری بر انرژی بدن دارد؟

شیلاجیت با بهبود عملکرد میتوکندری (نیروگاه سلول) و افزایش تولید ATP (واحد انرژی بدن)، باعث افزایش استقامت و رفع خستگی مفرط می‌شود. به همین دلیل در درمان سندرم خستگی مزمن (CFS) بسیار موثر است.

شیلاجیت برای تقویت سیستم ایمنی مفید است؟

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شیلاجیت این است که می‌تواند سیستم ایمنی را متعادل کند؛ یعنی در صورت نیاز پاسخ‌های ایمنی را تقویت کرده و در صورت فعالیت بیش از حد (مانند واکنش‌های آلرژیک)، آن‌ها را سرکوب کند.

اسید فولیک که بخش بزرگی از حجم زیست‌فعال شیلاجیت را تشکیل می‌دهد، دارای خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی قوی است که به بهبود پاسخ ایمنی و محافظت از سلول‌ها در برابر رادیکال‌های آزاد کمک می‌کند. بااین‌حال برای کسانی که به دنبال گزینه‌ای شناخته‌شده‌تر و ایمن‌تر هستند، قرص جینسینگ انتخاب بهتری محسوب می‌شود.

مطالعات اولیه عمدتا در محیط‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهند که شیلاجیت ممکن است دارای خواص ضدویروسی باشد و حتی اثربخشی شیمی‌درمانی را در مقابله با سلول‌های سرطانی افزایش دهد.

شیلاجیت چه تاثیری بر حافظه و تمرکز دارد؟

شیلاجیت به عنوان یک ماده نوتروپیک (Nootropic) یا تقویت‌کننده هوش عمل می‌کند. مطالعات آزمایشگاهی بر روی سلول‌های هیپوکامپ (مرکز حافظه در مغز) نشان داده است که شیلاجیت باعث افزایش رشد زوائد عصبی و بهبود ارتباطات بین سلول‌های مغزی می‌شود. همچنین این ماده مانند یک قرص تقویت حافظه طبیعی عمل کرده و به بهبود یادگیری، افزایش دقت و تقویت حافظه کوتاه و بلندمدت کمک می‌کند.

آیا شیلاجیت در پیشگیری و کنترل بیماری آلزایمر موثر است؟

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شیلاجیت، پتانسیل آن در جلوگیری یا کند کردن روند بیماری آلزایمر است. جزء اصلی شیلاجیت یعنی اسید فولیک، از تجمع غیرطبیعی پروتئین‌های «تاو» در سیستم عصبی جلوگیری می‌کند. تجمع این پروتئین‌ها یکی از عوامل اصلی آسیب به سلول‌های مغزی و بروز آلزایمر است.

همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که شیلاجیت می‌تواند به تجزیه پلاک‌های آمیلوئید که باعث تخریب حافظه می‌شوند کمک کرده و از تشکیل پلاک‌های جدید جلوگیری کند.

در وبسایت clevelandclinic آمده است:

متن انگلیسی:

When you have Alzheimer’s, clumps of proteins called amyloid form plaques on your brain. Those plaques damage brain cells, causing memory loss.

ترجمه فارسی:

در بیماری آلزایمر، توده‌های پروتئینی به نام آمیلوئید باعث ایجاد پلاک‌هایی در مغز می‌شوند. این پلاک‌ها به سلول‌های مغزی آسیب می‌رسانند و در نهایت منجر به از دست رفتن حافظه می‌شوند.

سلاجیت برای کورتیزول (کنترل استرس) موثر است؟

این ماده سرشار از منیزیم است که به آرامش سیستم عصبی کمک می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد شیلاجیت با تنظیم محور HPA (رابط بین مغز و غدد فوق‌کلیوی)، سطح هورمون استرس یا کورتیزول را کاهش داده و به عنوان یک ماده ضد اضطراب (Anxiulytic) عمل می‌کند. علاوه بر این قرص منیزیم در داروخانه‌ها در انواع مختلفی عرضه می‌شود که ایمنی مصرف آن تحت نظارت پزشک و داروساز بیشتر از شیلاجیت است.

آیا شیلاجیت برای افراد دیابتی مفید است؟

بله، در طب سنتی از شیلاجیت برای مدیریت دیابت استفاده می‌شود و برخی مطالعات حیوانی نشان‌دهنده خواص ضد دیابتی آن است. با این حال، باید با احتیاط مصرف شود زیرا:

شیلاجیت ممکن است قند خون را کاهش دهد. بنابراین افراد دیابتی که دارو مصرف می‌کنند، باید قبل از استفاده با پزشک مشورت کنند؛ زیرا ترکیب شیلاجیت با داروهای دیابت ممکن است باعث افت شدید و خطرناک قند خون شود.

شیلاجیت برای مشکلات قلبی مفید است؟

تاثیرات شیلاجیت بر سیستم قلبی عروقی به شرح زیر است:

۱. محافظت از عضله قلب

مطالعات آزمایشگاهی بر روی موش‌ها نشان داده است که مصرف شیلاجیت پیش از بروز آسیب قلبی، می‌تواند میزان خسارت به بافت قلب را کاهش دهد. در این تحقیقات، موش‌هایی که با شیلاجیت پیش‌درمان شده بودند، پس از القای آسیب قلبی، ضایعات قلبی کمتری نسبت به سایرین داشتند.

۲. کاهش عوامل خطر (کلسترول و تری‌گلیسیرید)

در یک مطالعه انسانی کوچک، افرادی که شیلاجیت مصرف کردند، با کاهش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید مواجه شدند. از آنجایی که سطح بالای این چربی‌ها در خون می‌تواند باعث سختی شریان‌ها (تصلب شرایین) و افزایش خطر فشار خون بالا شود، شیلاجیت ممکن است ریسک بیماری‌های قلبی را کاهش دهد.

۳. پیشگیری از کم‌خونی

شیلاجیت به دلیل داشتن آهن و اسید فولیک به درمان کم‌خونی ناشی از فقر آهن کمک می‌کند. از آنجایی که کم‌خونی می‌تواند باعث فشار مضاعف بر قلب شود، رفع آن به سلامت کلی سیستم گردش خون کمک می‌کند. با این حال مصرف بیش از حد و خودسرانه شیلاجیت می‌تواند منجر به تجمع آهن در بدن شود که پتانسیل آسیب رساندن به قلب، کبد و طحال را دارد.

هشدار مهم: منابع علمی به طور صریح تاکید می‌کنند که اگر به بیماری قلبی فعال مبتلا هستید، نباید شیلاجیت مصرف کنید.

شیلاجیت چه تاثیری بر فشار خون دارد؟

شیلاجیت ممکن است باعث کاهش فشار خون شود. اگر فردی به صورت طبیعی فشار خون پایینی داشته باشد، مصرف شیلاجیت ممکن است باعث افت بیشتر و خطرناک فشار خون او شود.

افرادی که از داروهای کنترل فشار خون استفاده می‌کنند، باید از مصرف شیلاجیت اجتناب کنند؛ زیرا ترکیب این دو می‌تواند منجر به افت شدید و ناگهانی فشار خون شود.

شیلاجیت در درمان مشکلات گوارشی موثر است؟

در متون باستانی و سنتی، شیلاجیت برای موارد زیر توصیه می‌شود:

• اختلالات گوارشی عمومی و بهبود اشتها (کاهش بی‌اشتهایی یا آنورکسی)
• درمان بواسیر (هموروئید) و مشکلات مربوط به طحال بزرگ‌شده
• بهبود یرقان (زردی) و مشکلات کبد

با وجود اینکه طرفداران شیلاجیت ادعا می‌کنند این ماده می‌تواند سلامت روده را بهبود بخشد، اما شواهد علمی کافی برای اثبات این ادعاها در انسان وجود ندارد. همچنین به دلیل خطر وجود فلزات سنگین و قارچ در نسخه تصفیه نشده، مصرف آن بدون فرآوری می‌تواند باعث بیماری‌های جدی شود. بنابراین، همیشه باید از محصولات تایید شده و مکمل‌های داروخانه‌ای مانند قرص ضد یبوست استفاده کرد و پیش از مصرف برای مشکلات گوارشی، با پزشک مشورت کرد.

شیلاجیت برای تقویت استخوان‌ها و مفاصل موثر است؟

شیلاجیت برای سلامت استخوان‌ها، به‌ویژه در گروه های پرخطر، بسیار مفید است:

• زنان یائسه: یک مطالعه بالینی نشان داد که مصرف روزانه ۵۰۰ میلی‌گرم عصاره شیلاجیت به مدت ۴۸ هفته، به طور قابل‌توجهی تراکم معدنی استخوان را در زنان یائسه مبتلا به استئوپنی (کاهش اولیه تراکم استخوان) افزایش می‌دهد.
• کاهش تحلیل استخوان: شیلاجیت با کاهش سرعت چرخش استخوان (فرآیندی که در آن سلول‌های استخوان‌خوار بافت‌های استخوانی را تخریب می‌کنند)، مانع از ضعیف شدن استخوان‌ها می‌شود.
• پیشگیری از پوکی استخوان: این ماده با کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو، خطر ابتلا به پوکی استخوان و بروز شکستگی‌ها را کاهش می‌دهد. اما به اندازه قرص کلسیم موثر و ایمن نیست. با وجود بهترین قرص پوکی استخوان مصرف موادی مانند شیلاجیت برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان توصیه نمی‌شود.
• خاصیت ضدالتهابی: التهاب مزمن یکی از عوامل اصلی بیماری‌های مفصلی مانند آرتریت است. اسید فولیک موجود در شیلاجیت به عنوان یک ضدالتهاب قوی عمل کرده و می‌تواند ریسک ابتلا به این بیماری‌ها را کاهش داده یا علائم آن‌ها را تسکین دهد.

آیا شیلاجیت می‌تواند به کاهش درد کمک کند؟

در طب سنتی، از شیلاجیت برای تسکین دردهای بدنی و مفصلی ناشی از تغییرات ارتفاع استفاده می‌شود. تحقیقات پیش‌بالینی (مانند مطالعات روی موش‌ها) نشان داده است که شیلاجیت در کاهش دردهای ناشی از التهاب موثر است. این ویژگی به دلیل وجود اسید فولیک و سایر ترکیبات ضدالتهابی است که از واکنش‌های شیمیایی دردزا در بدن جلوگیری می‌کنند.

شیلاجیت برای پاکسازی ریه مناسب است؟

در طب سنتی هند (آیورودا)، شیلاجیت به عنوان درمانی برای برونشیت مزمن (Chronic Bronchitis) شناخته شده و به کار رفته است. اما برای استفاده از شیلاجیت در درمان بیماری‌های ریوی، هیچ مدرک علمی قوی و اثبات‌شده‌ای در مطالعات انسانی گسترده وجود ندارد. اکثر ادعاهای مربوط به سم‌زدایی و بهبود عملکرد ریه بر پایه متون قدیمی و گزارش‌های موردی است.

در برخی موارد نادر، گزارش‌هایی از بروز آمبولی ریه (Pulmonary Embulism) در پی مصرف برخی مکمل‌های حاوی ترکیبات شیلاجیت وجود دارد که اهمیت تحقیق بیشتر و احتیاط در مصرف را دوچندان می‌کند.

اگر دچار بیماری‌های مزمن ریوی هستید، خودسرانه از این ماده استفاده نکنید؛ زیرا شیلاجیت در صورت تصفیه نشدن می‌تواند حاوی قارچ‌ها و آلودگی‌های میکروبی باشد که برای سیستم تنفسی خطرناک هستند.

آیا شیلاجیت برای لاغری مفید است؟

شیلاجیت به طور مستقیم به عنوان قرص لاغری شناخته نمی‌شود، اما از چندین جهت می‌تواند به فرآیند مدیریت وزن و لاغری کمک کند:

• بهبود پاسخ به ورزش: تحقیقات نشان داده است که افراد دارای اضافه وزن یا چاقی که از مکمل شیلاجیت استفاده می‌کنند، پاسخ بهتری به تمرینات ورزشی می‌دهند. این ماده به فعال شدن ژن‌هایی کمک می‌کند که باعث می‌شوند عضلات اسکلتی سریع‌تر با تمرینات جدید سازگار شوند.
• تقویت متابولیسم: شیلاجیت به عنوان یک تقویت‌کننده متابولیک عمل می‌کند که می‌تواند سطح انرژی و استقامت بدن را افزایش دهد. با افزایش تولید ATP (انرژی سلولی) در میتوکندری، فرد توان بیشتری برای فعالیت بدنی و سوزاندن کالری پیدا می‌کند.

شیلاجیت چه تاثیری بر پوست دارد؟

شیلاجیت به دلیل دارا بودن اسید فولیک، آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد معدنی فراوان، تاثیرات قابل‌توجهی بر سلامت و جوانی پوست دارد. تاثیرات اصلی آن به شرح زیر است:

۱. خواص ضدپیری و محافظت از سلول‌ها

• اسید فولیک موجود در شیلاجیت از آسیب‌های سلولی ناشی از رادیکال‌های آزاد که عامل اصلی تسریع فرآیند پیری هستند، جلوگیری می‌کند.
• استفاده منظم از شیلاجیت به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی قوی، به جوانسازی و کاهش علائم پیری پوست کمک می‌کند.

۲. تقویت کلاژن‌سازی و ساختار پوست

• مطالعات نشان می‌دهند که مکمل‌های حاوی عصاره شیلاجیت دارای اثرات محرک تولید کلاژن هستند. کلاژن چیست؟ کلاژن پروتئین اصلی برای حفظ الاستیسیته و استحکام پوست است. اهمیت کلاژن در سال‌های اخیر موجب شده به صورت پودر و قرص کلاژن در داروخانه‌ها عرضه شود.
• تحقیقات بر روی پوست زنان میانسال نشان داده است که مصرف شیلاجیت باعث تحریک مکانیسم‌های مرتبط با ماتریکس خارج سلولی (ساختار نگهدارنده سلول‌های پوست) می‌شود.
• مصرف این ماده می‌تواند باعث تقویت سیستم عروقی کوچک در سطح پوست شود که به تغذیه بهتر سلول‌های پوستی کمک می‌کند.

۳. درمان مشکلات التهابی پوست

• در طب آیورودا، از شیلاجیت برای درمان شرایط التهابی مختلف از جمله اگزما استفاده می‌شود.
• ترکیبات موجود در این ماده دارای خواص ضد میکروبی و ضد حساسیت هستند که می‌تواند به سلامت کلی پوست کمک کند.

آیا شیلاجیت برای تقویت مو مفید است؟

تاثیر شیلاجیت بر مو به طور مستقیم و به عنوان یک هدف اصلی در تحقیقات علمی گسترده مورد بررسی قرار نگرفته است، اما به دلیل تاثیرات هورمونی این ماده، می‌تواند نتایج متفاوتی بر رشد یا ریزش مو داشته باشد.

1. کمک به کنترل ریزش موی مردانه

یکی از نشانه‌های کمبود تستوسترون در مردان، ریزش مو است. از آنجایی که مطالعات بالینی نشان داده‌اند مصرف شیلاجیت تصفیه شده می‌تواند به طور قابل‌توجهی سطح تستوسترون را در مردان افزایش دهد، ممکن است در بهبود ریزش موی ناشی از سطوح پایین این هورمون موثر باشد.

۲. هشدار برای بانوان (خطر ریزش مو)

در مقابل، افزایش سطح تستوسترون ناشی از مصرف شیلاجیت در زنان می‌تواند به عوارض جانبی منجر شود. یکی از این عوارض که به صراحت ذکر شده، ریزش مو در زنان به دلیل برهم خوردن تعادل هورمونی است.

۳. تاثیرات تغذیه‌ای غیرمستقیم

شیلاجیت حاوی بیش از ۸۴ نوع ماده معدنی، اسید فولیک و اسید هیومیک است. اگرچه منابع علمی به طور مستقیم ارتباط این مواد با تقویت مو را تایید نکرده‌اند، اما به طور کلی ذکر شده است که مشابه با قرص ضد ریزش مو، این ترکیبات به حمل مواد مغذی به سلول‌های هدف و بهبود وضعیت کلی سلامت بدن کمک می‌کنند که می‌تواند به طور غیرمستقیم بر کیفیت بافت‌های بدن تاثیر بگذارد.

آیا شیلاجیت برای بدنسازان و ورزشکاران مفید است؟

شیلاجیت (مومنایی) به دلیل ترکیبات منحصر به فرد خود مانند اسید فولیک و مواد معدنی، مکملی بسیار محبوب و مفید برای بدنسازان و ورزشکاران محسوب می‌شود. تاثیرات مثبت شیلاجیت برای ورزشکاران در موارد زیر خلاصه می‌شود:

۱. افزایش قدرت و استقامت عضلانی

تحقیقات نشان داده است که مصرف شیلاجیت می‌تواند به حفظ حداکثر قدرت عضلانی پس از تمرینات خسته کننده کمک کند. در یک مطالعه بالینی، ورزشکارانی که روزانه ۵۰۰ میلی‌گرم شیلاجیت مصرف می‌کردند، در مقایسه با گروهی که دوز کمتری دریافت کرده بودند، توانستند قدرت عضلانی خود را به شکل بهتری حفظ کنند.

۲. تسریع ریکاوری و ترمیم عضلات

شیلاجیت به فعال‌سازی ژن‌هایی کمک می‌کند که باعث می‌شوند عضلات اسکلتی سریع‌تر با تمرینات جدید سازگار شوند. همچنین به دلیل خواص ضدالتهابی و تقویت تولید کلاژن، این ماده به ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده و کاهش زمان ریکاوری پس از جلسات سنگین تمرینی کمک می‌کند.

۳. افزایش سطح انرژی و ATP

شیلاجیت با بهبود عملکرد میتوکندری (نیروگاه انرژی سلول)، تولید ATP (واحد اصلی انرژی بدن) را افزایش می‌دهد. این ویژگی همانند خاصیتی که مکمل کراتین دارد، باعث می‌شود ورزشکاران در طول تمرینات طولانی و شدید، دیرتر دچار خستگی و بی‌حالی شوند.

شیلاجیت چه تاثیراتی بر سلامت مردان دارد؟

• افزایش سطح تستوسترون: مطالعات بالینی نشان داده‌اند که مصرف روزانه شیلاجیت تصفیه شده مثلا ۲۵۰ میلی‌گرم دو بار در روز به مدت ۹۰ روز، می‌تواند به طور قابل‌توجهی سطح تستوسترون کل را در مردان سالم و میانسال افزایش دهد.
• بهبود کیفیت اسپرم: تحقیقات نشان می‌دهد شیلاجیت برای درمان ناباروری مردان موثر است. در یک مطالعه، بیش از ۶۰ درصد از مردان ناباروری که به مدت ۹۰ روز شیلاجیت مصرف کردند، با افزایش تعداد کل اسپرم مواجه شدند و بیش از ۱۲ درصد آن‌ها بهبود در تحرک اسپرم (توانایی حرکت صحیح اسپرم برای باروری) را تجربه کردند.
• درمان میل جنسی کم: کاهش میل جنسی اغلب با سطوح پایین تستوسترون مرتبط است؛ شیلاجیت با کمک به افزایش این هورمون، می‌تواند به بهبود میل جنسی و رفع خستگی مرتبط با آن کمک کند. اما در صورت عدم دسترسی به آن می‌توانید انواع قرص افزایش میل جنسی مردان را به‌راحتی از داروخانه‌ها تهیه کنید.

شیلاجیت برای درمان مشکلات جنسی مفید است؟

بله، شیلاجیت در طب سنتی (آیورودا) به عنوان یک محرک جنسی قوی و نابودکننده ضعف شناخته می‌شود و تحقیقات علمی مدرن نیز برخی از این تاثیرات را، به‌ویژه در رابطه با سلامت جنسی مردان، تایید کرده‌اند.

در بازارهای جهانی، این ماده گاهی به عنوان ویاگرای طبیعی تبلیغ می‌شود، اگرچه منابع علمی تقویت تستوسترون و باروری مردان را به واسطه مصرف شیلاجیت تایید می‌کنند اما برای اثبات کامل این ادعا در سطح درمانی، هنوز به تحقیقات بالینی بزرگ‌تری نیاز است.

آیا شیلاجیت برای بارداری مناسب است؟

مصرف شیلاجیت در دوران بارداری و شیردهی به طور جدی توصیه نمی‌شود و متخصصان تاکید می‌کنند که برای حفظ سلامت مادر و جنین باید از مصرف آن اجتناب کرد.

دلایل اصلی ممنوعیت مصرف شیلاجیت در بارداری عبارتند از:

• کمبود داده‌های ایمنی: شواهد علمی و اطلاعات قابل‌اعتماد کافی برای اثبات ایمنی مصرف شیلاجیت در دوران بارداری یا شیردهی وجود ندارد. به همین دلیل، توصیه استاندارد این است که برای پیشگیری از هرگونه خطر احتمالی، از مصرف آن خودداری شود.
• خطر مسمومیت با فلزات سنگین: شیلاجیت خام یا تصفیه نشده می‌تواند حاوی فلزات سنگین سمی مانند سرب، جیوه، کادمیوم و آرسنیک باشد. انباشت این مواد در بدن می‌تواند برای رشد جنین بسیار خطرناک و آسیب‌زا باشد.

شیلاجیت برای زنان باردار و شیرده

به دلیل نبود داده‌های ایمنی کافی و خطر وجود فلزات سنگین (مانند سرب و آرسنیک) در محصولات تصفیه نشده، مصرف آن برای زنان باردار و شیرده اکیدا ممنوع است. گزارش شده است که مصرف این ماده در دوران بارداری می‌تواند منجر به سندرم شبه‌هیپرآلدوسترونیسم شود که علائم آن شامل فشار خون بالا و افت شدید پتاسیم است.

آیا شیلاجیت برای کودکان مناسب است؟

در مورد مصرف شیلاجیت برای کودکان دو دیدگاه متفاوت (سنتی و علمی مدرن) وجود دارد، اما توصیه کلی متخصصان امروزی بر عدم مصرف آن برای این گروه سنی است.

توصیه پزشکی مدرن: اکثر متخصصان و منابع معتبر پزشکی تاکید می‌کنند که کودکان نباید شیلاجیت مصرف کنند. دلیل اصلی این ممنوعیت، کمبود تحقیقات علمی در مورد ایمنی، اثربخشی و دوز مناسب برای بدن در حال رشد کودکان است.

دیدگاه طب سنتی: در مقابل، در برخی مناطق مانند نپال و شمال هند، مصرف شیلاجیت ریشه در فرهنگ مردم دارد. در این مناطق، کودکان گاهی اوقات شیلاجیت را به عنوان بخشی از صبحانه همراه با شیر مصرف می‌کنند، زیرا معتقدند به قدرت بدنی و طول عمر کمک می‌کند.

خطرات جدی برای کودکان: شامل آلودگی به فلزات سنگین و خطر تجمع آهن است.

طریقه مصرف شیلاجیت چگونه است؟

طریقه مصرف شیلاجیت بسته به شکل ظاهری آن (رزین، پودر یا کپسول) متفاوت است، اما اصول کلی و دوزهای استانداردی برای استفاده ایمن از آن وجود دارد.

نحوه مصرف شیلاجیت بر اساس نوع محصول

• رزین (صمغ): این شکل که خالص‌ترین نوع شیلاجیت محسوب می‌شود، معمولا به اندازه یک دانه برنج یا یک نخود برداشته شده و در یک مایع (آب، شیر یا چای) حل می‌شود. این کار می‌تواند ۱ تا ۳ بار در روز انجام شود.
• پودر: پودر شیلاجیت را می‌توان دو بار در روز مصرف کرد. پودر شیلاجیت زمانی که با شیر مخلوط شود، بهترین میزان جذب را در بدن دارد.
• کپسول و قرص: این اشکال برای راحتی در مصرف تولید شده‌اند و باید طبق دستورالعمل روی بسته‌بندی یا توصیه پزشک مصرف شوند
• مایع و عصاره: به صورت قطره‌چکان در نوشیدنی‌ها ریخته می‌شود

راهنمای دوز مصرفی شیلاجیت

• میزان مصرف روزانه: دوز معمول و توصیه‌شده در مطالعات بالینی بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلی‌گرم در روز است. برخی منابع دوزهای ۲۵۰ میلی‌گرم (دو بار در روز) را برای اهداف خاص مانند افزایش تستوسترون ذکر کرده‌اند.
• حداکثر دوز: در برخی موارد، مصرف تا ۲ گرم در روز برای دوره‌های کوتاه مانند ۴۵ روز ایمن گزارش شده است، اما دوزهای پایین‌تر (۵۰۰ میلی‌گرم) برای دوره‌های طولانی‌تر تا ۴۸ هفته بهتر تحمل می‌شوند.

نکات مهم هنگام استفاده از شیلاجیت

• ممنوعیت مصرف خام: هرگز نباید شیلاجیت را به صورت خام یا فرآوری نشده مصرف کنید؛ زیرا ممکن است حاوی فلزات سنگین، قارچ‌ها و آلودگی‌های میکروبی باشد که شما را بیمار می‌کند.
• تصفیه و اصالت: همیشه محصولی را انتخاب کنید که تصفیه شده (Purified) باشد و از شرکت‌های معتبری که آزمایشات شخص ثالث را انجام می‌دهند، خریداری شده باشد.
• قطع مصرف قبل از جراحی: به دلیل تأثیر شیلاجیت بر سطح قند خون، باید حداقل ۲ هفته قبل از هرگونه عمل جراحی مصرف آن را متوقف کنید.

بهترین زمان مصرف شیلاجیت

در برخی مطالعات مانند مطالعه مربوط به باروری و تعداد اسپرم مردان، مصرف شیلاجیت بعد از غذا توصیه شده است. برای مشاهده نتایج در مواردی مانند سلامت استخوان یا تقویت هورمونی، منابع به دوره‌های مصرف ۸ تا ۴۸ هفته‌ای اشاره کرده‌اند.

آیا شیلاجیت عوارض جانبی دارد؟

شیلاجیت (مومنایی) با وجود فواید متعدد، می‌تواند عوارض جانبی و خطرات جدی داشته باشد:

۱. عوارض جانبی عمومی و گوارشی

برخی افراد پس از مصرف شیلاجیت ممکن است دچار علائم زیر شوند:

• سردرد، سرگیجه و گلودرد
• مشکلات گوارشی شامل تهوع، استفراغ، ناراحتی معده و اسهال
• افزایش ضربان قلب (در برخی موارد گزارش شده است)

۲. خطر مسمومیت با مواد سمی (بسیار مهم)

مصرف شیلاجیت خام و فرآوری نشده بسیار خطرناک است. این ماده در حالت طبیعی می‌تواند حاوی موارد زیر باشد:

• فلزات سنگین سمی مانند سرب، جیوه، آرسنیک، کادمیوم، آلومینیوم و تالیوم
• آلودگی‌های میکروبی شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌های بیماری‌زا
• رادیکال‌های آزاد که می‌توانند به جای محافظت، باعث آسیب سلولی شوند

۳. تغییرات هورمونی

شیلاجیت باعث افزایش سطح تستوسترون و هورمون محرک فولیکول (FSH) می‌شود. این موضوع در زنان می‌تواند منجر به عوارض زیر شود:

• بروز آکنه (جوش)، ریزش مو و نامنظمی در چرخه‌های قاعدگی
• افراد دارای بیماری‌های حساس به هورمون باید از مصرف آن خودداری کنند.

4. واکنش‌های آلرژیک

مانند هر مکمل دیگری، احتمال حساسیت وجود دارد که علائم آن شامل کهیر، راش پوستی (قرمزی و خارش) و در موارد شدید تنگی نفس است.

تداخلات دارویی شیلاجیت

اگر داروهای زیر را مصرف می‌کنید، بدون مشورت پزشک سراغ شیلاجیت نروید:

• داروهای دیابت
• داروهای فشار خون
• داروهای ادرارآور
• تعدیل‌کننده‌های سیستم ایمنی
• داروهای رقیق‌کننده خون

چه کسانی نباید شیلاجیت بخورند؟

اگرچه شیلاجیت یک مکمل سنتی محبوب است، اما مصرف آن برای همه افراد ایمن نیست. گروه‌های زیر باید از مصرف شیلاجیت خودداری کنند یا تنها تحت نظارت دقیق پزشک آن را مصرف کنند:

• زنان باردار، شیرده و کودکان
• افراد دارای بیماری‌های خونی خاص مانند هموکروماتوز، کم‌خونی داسی‌شکل یا تالاسمی
• مبتلایان به بیماری‌های قلبی و فشار خون
• افراد دیابتی یا دارای مشکلات قند خون
• افراد دارای بیماری‌های خودایمنی
• کسانی که عمل جراحی در پیش دارند

چگونه می‌توان شیلاجیت اصل را از تقلبی تشخیص داد؟

تشخیص شیلاجیت (مومنایی) اصل از محصولات تقلبی یا بی‌کیفیت به دلیل عدم نظارت دقیق سازمان‌های بهداشتی مانند FDA بر این مکمل، چالش‌برانگیز است. با این حال، معتبرترین روش‌ها برای اطمینان از اصالت و سلامت محصول شامل موارد زیر است:

۱. بررسی گواهی آزمایشگاه شخص ثالث (COA)

مطمئن‌ترین راه برای تایید خلوص و اصالت شیلاجیت، انتخاب برندهایی است که توسط یک آزمایشگاه مستقل تست شده‌اند. محصولات معتبر باید دارای مهر تایید و گواهی تجزیه و تحلیل باشند که نشان دهد محصول فاقد سطوح خطرناک فلزات سنگین یا آلودگی‌های میکروبی است.

۲. خرید از منابع معتبر و توصیه‌شده

نباید به تبلیغات فضای مجازی یا فروشندگان ناشناس اعتماد کرد. توصیه می‌شود:

• محصول را فقط از شرکت‌های خوش‌نام و معتبر تهیه کنید.
• پیش از خرید، با یک پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت کنید تا برندهای استاندارد و تصفیه شده را به شما معرفی کنند.

۳. توجه به فرم و قیمت محصول

• خلوص رزین: شیلاجیت به شکل‌های مختلفی (پودر، کپسول، مایع و رزین) عرضه می‌شود، اما رزین (صمغ) به عنوان خالص‌ترین فرم آن شناخته می‌شود.
• قیمت: شیلاجیت باکیفیت، به‌ویژه آن‌هایی که از اعماق کوه‌های هیمالیا یا آلتای استخراج شده و مراحل تصفیه دقیق را گذرانده‌اند، معمولا گران‌قیمت هستند. قیمت بسیار پایین می‌تواند نشانه‌ای از تقلبی بودن یا تصفیه نشدن محصول باشد.

4. ویژگی‌های ظاهری (طبق منابع سنتی و بازاری)

اگرچه منابع علمی بیشتر بر آزمایش‌های آزمایشگاهی تاکید دارند، اما شیلاجیت اصل ماده‌ای چسبناک و قیرمانند است که از شکاف صخره‌های مرتفع بیرون می‌زند و بویی شبیه به ادرار کهنه گاو دارد.

راه‌های تشخیص شیلاجیت اصل و تقلبی

برای تشخیص شیلاجیت اصل از نمونه‌های تقلبی که متاسفانه در بازار به‌ویژه در عطاری‌ها بسیار زیاد هستند، می‌توانید از روش‌های ساده و معتبر زیر استفاده کنید:

۱. تست حلالیت (مهم‌ترین روش)

شیلاجیت خالص باید به‌طور کامل در آب ولرم حل شود و آب را به رنگ قهوه‌ای تیره یا سیاه درآورد. پس از هم زدن محلول، هیچ رسوب، شن، خاک یا ذرات ناخالصی نباید در ته ظرف باقی بماند.

اما شیلاجیت اصل در الکل یا روغن حل نمی‌شود.

۲. تست آتش (عدم سوختن)

یک تکه کوچک از شیلاجیت را روی شعله مستقیم قرار دهید. شیلاجیت خالص نمی‌سوزد و شعله‌ور نمی‌شود؛ بلکه مانند ذغال‌سنگ متورم شده و حباب می‌زند و در نهایت به خاکستری متمایل به سفید تبدیل می‌شود.

اما اگر مثل پلاستیک بسوزد، بو بدهد یا شعله‌ور شود، حاوی ناخالصی و افزودنی است.

شیلاجیت اصل را از کجا تهیه کنیم؟

شیلاجیت (مومنایی) در قالب‌های مختلفی در بازار موجود است، اما به دلیل حساسیت‌های مربوط به خلوص و سلامت این ماده، انتخاب محل تهیه آن بسیار حائز اهمیت است.

روش‌ها و مکان‌های اصلی تهیه شیلاجیت به شرح زیر است:

• فروشگاه‌های مکمل و غذاهای طبیعی: شیلاجیت معمولا در فروشگاه‌های مواد غذایی بهداشتی و عطاری‌ها یافت می‌شود.
• داروخانه‌های محلی: در خارج از کشور، این ماده به عنوان یک مکمل در قفسه داروخانه‌ها نیز عرضه می‌شود. اما در ایران امکان خرید این محصول از داروخانه‌های حضوری و اینترنتی وجود ندارد.
• خرید آنلاین: پلتفرم‌های اینترنتی یکی از رایج‌ترین راه‌های تهیه شیلاجیت هستند، اما حتما دقت کنید که بسیاری از محصولات عرضه‌شده در اینترنت ممکن است تقلبی یا حاوی فلزات سنگین باشند.

سخن پایانی

در پایان این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز بسیار مهم است که از مصرف شیلاجیت خام به دلیل خطر وجود فلزات سنگین و آلودگی‌های میکروبی جدا خودداری کرده و تنها نسخه‌های تصفیه شده را تهیه کنید. پیش از شروع، حتما با پزشک مشورت کنید تا از تداخلات دارویی، به‌ویژه در بیماران دیابتی و قلبی، اطمینان حاصل شود. همواره به دنبال برندهای معتبری باشید که محصولات خود را تحت آزمایش‌های مستقل قرار داده و گواهی خلوص ارائه می‌دهند.