به گزارش خبرگزاری ایمنا، تابستان و افزایش مداوم دمای هوا ممکن است برای بزرگسالان یادآور تفریحات زیر آفتاب باشد، اما کودکان به‌دلیل تفاوت‌های فیزیولوژیک و رفتارهای فعالانه در فضای باز، سریع‌تر در معرض خطر گرمازدگی قرار می‌گیرند. گرمازدگی در کودکان از یک گرفتگی عضلانی خفیف تا سکته گرمایی تهدیدکننده حیات متغیر است.
تعریف و انواع گرمازدگی
گرمازدگی یا «اختلالات ناشی از گرما» (Heat-Related Illness) به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود:
گرفتگی‌های گرمایی (Heat Cramps): اسپاسم‌ها و دردهای ناگهانی در عضلات که عمدتاً در ساق پا، شکم یا پشت رخ می‌دهد، عامل اصلی آن تعریق شدید و کاهش سدیم و پتاسیم در بدن است.
خستگی گرمایی (Heat Exhaustion): مرحله‌ای با علائمی مانند تعریق فراوان، پوستی سرد و مرطوب، سرگیجه، تهوع و نبض ضعیف. اگر درمان نشود، می‌تواند به سکته گرمایی منجر شود.
سکته گرمایی (Heat Stroke): شدیدترین و اورژانسی‌ترین حالت که دمای مرکزی بدن به بالای ۴۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد، تعریق متوقف می‌شود، پوست خشک و داغ می‌شود، فرد دچار گیجی، تشنج یا کاهش هوشیاری می‌شود و نیاز به انتقال فوری به بیمارستان دارد.
چرا کودکان نسبت به بزرگسالان آسیب‌پذیرترند؟
نسبت بیشتر سطح بدن به حجم کلی: کودکان سطح بیشتری از پوست نسبت به وزن خود دارند و سیستم تعریق آن‌ها هنوز به بلوغ نرسیده، بنابراین خنک‌سازی کارآمد کمتری اتفاق می‌افتد.
فعالیت بی‌وقفه در فضای باز: بازی‌های طولانی‌مدت در ساعات گرم روز و غفلت از علائم هشداردهنده خستگی یا تشنگی.
توان محدود در گزارش احساسات: اغلب کودکان قادر نیستند علائم اولیه مانند سردرد، سرگیجه یا خشکی گلو را توصیف کنند و به نظارت مداوم نیاز دارند.
علائم گرمازدگی، از خفیف تا اورژانسی:
گرفتگی‌های گرمایی
درد عضلانی ناگهانی
اسپاسم‌های مکرر
تعریق شدید
اقدام اولیه: ماساژ ملایم ناحیه دردناک، نوشیدن محلول رقیق الکترولیتی و استراحت در سایه
خستگی گرمایی
تعریق فراوان
سردی و رطوبت پوست
سرگیجه، تهوع یا سردرد خفیف
نبض سریع و ضعیف
احساس فشار یا «سنگینی» در سر
اقدام اولیه: انتقال به محیط خنک، بستن پارچه مرطوب روی پیشانی و گردن، نوشیدن آب به‌تدریج
سکته گرمایی
دمای مرکزی بدن بیش از ۴۰ °C
پوست خشک و داغ
گیجی، اختلال هوشیاری یا تشنج
تعریق نداشتن
اقدام فوری: تماس با اورژانس، خنک‌سازی سریع با اسپری آب یا پارچه خنک، جلوگیری از خوراندن مایعات خوراکی تا رسیدن کمک پزشکی
اقدامات اورژانسی گام‌به‌گام
انتقال به محیط خنک: محل سایه‌دار یا تهویه‌دار با دمای زیر ۳۰ °C انتخاب کنید و کودک را دراز کنید.
برداشتن لباس اضافی: پوشاک سنگین و خیس را درآورید.
خنک‌سازی موضعی: حوله مرطوب با دمای حدود ۱۵–۲۰ °C را روی گردن، زیر بغل و کشاله ران بگذارید تا تبادل گرمایی صورت گیرد.
هیدراتاسیون تدریجی: در صورت هوشیاری کامل، آب یا محلول الکترولیتی کم شیرین بنوشانید.
نظارت بر علائم حیاتی: نبض، تنفس و سطح هوشیاری را بررسی کنید و اگر پس از ۵–۱۰ دقیقه بهبود نیافت یا بدتر شد، فوراً بار دیگر با اورژانس تماس بگیرید.
تمایز گرمازدگی از کم‌آبی بدن (Dehydration)
گرچه کم‌آبی می‌تواند زمینه‌ساز گرمازدگی باشد، اما این دو وضعیت با علائم متفاوتی همراه‌اند:
دمای بدن: در گرمازدگی معمولاً افزایشی چشمگیر تا بالای ۳۸.۵–۴۰ °C دیده می‌شود، اما در کم‌آبی تغییر دمایی ملموسی ندارد.
تعریق: گرمازدگی می‌تواند با تعریق شدید یا توقف تعریق همراه باشد، در حالی که کم‌آبی به تعریق کم و پوست خشک منجر می‌شود.
ادرار: در کم‌آبی، حجم ادرار کاهش و رنگ آن تیره می‌شود؛ اما در گرمازدگی لزوماً تغییر ادراری رخ نمی‌دهد.
علائم عصبی: گیجی و تشنج در سکته گرمایی شایع است، اما در کم‌آبی فقط خستگی و سردرد خفیف مشاهده می‌شود.
راهکارهای پیشگیری بر پایه CDC، EPA و WHO:
آب‌رسانی منظم: حتی بدون احساس تشنگی، هر ۳۰–۴۵ دقیقه یک نوشیدنی ساده یا محلول الکترولیتی کم شیرین بنوشانند. رنگ ادرار شفاف یا زرد روشن نشانه کافی بودن هیدراتاسیون است.
انتخاب پوشاک: لباس‌های نخی، سبک و رنگ روشن بپوشانید. کلاه لبه‌دار و عینک آفتابی و کرم ضدآفتاب با SPF حداقل ۳۰ به پیشگیری از گرمای مستقیم کمک می‌کند.
زمان‌بندی فعالیت‌ها: از بازی شدید بین ساعات اوج آفتاب (۱۱ تا ۱۶) خودداری کنید و برنامه ورزش و تفریح را به صبح زود یا اوایل غروب موکول کنید.
خنک نگه‌داشتن فضا: استفاده از تهویه هوا، پنکه، پرده‌های ضخیم و سایه‌بان در خانه و مدرسه از تجمع گرما جلوگیری می‌کند.
آموزش شناخت علائم: کودکان را به‌صورت بازی‌محور با نشانه‌های اولیه گرمازدگی مانند گرفتگی عضلانی یا بی‌قراری آشنا کنید تا سریع‌تر اقدام کنند.
Heat Action Plan مدرسه‌ای: ایجاد برنامه واکنش به گرما در محیط مدرسه، شامل زمان‌های استراحت در سایه، ایستگاه‌های آب‌خوری و اطلاع‌رسانی به والدین.
استفاده از پیش‌بینی HeatRisk Forecast: ابزارهای پیش‌بینی دمای خطرناک مانند برنامه CDC/NWS را پیگیری کنید و در روزهای با ریسک بالا از فعالیت بیرونی پرهیز کنید.
نقش والدین، مربیان و مدارس
والدین: فراهم کردن آب کافی، پیگیری رنگ ادرار و تنظیم برنامه روزانه کودک بر اساس دما.
مربیان ورزشی: نظارت بر نشانه‌های خستگی و قطع فعالیت هنگام مشاهده اولین علائم گرمازدگی.
مدارس: نصب دستگاه‌های اطلاع‌رسانی دمای هوا و تابلوهای هشدارگر، برگزاری دوره‌های آموزشی برای staff و تأمین آب‌خوری و محلول‌های الکترولیتی در محوطه ورزش.
همکاری مستمر: خانواده و مدرسه باید در ارتباط باشند تا کودکان با بیماری‌های زمینه‌ای (مثل آسم) برنامه محافظتی ویژه داشته باشند.
گرمازدگی در کودکان می‌تواند در عرض دقایق از یک وضعیت خفیف قابل مدیریت به وضعیتی تهدیدکننده حیات تبدیل شود، اما با شناخت دقیق علائم، اجرای گام‌های اضطراری و به‌کارگیری تدابیر پیشگیرانه ساده و علمی مانند آب‌رسانی مرتب، لباس مناسب، زمان‌بندی دقیق فعالیت‌ها و خنک نگه‌داشتن محیط می‌توان بیشتر موارد را پیشگیری کرد. والدین و مربیان به‌عنوان خط مقدم حفاظت از کودکان، نقش بسیار مهمی در کاهش حوادث گرمایی ایفا می‌کنند، در صورت بروز هرگونه علامت شدید مانند تشنج، بی‌هوشی یا اختلال شدید در هوشیاری، سریع با اورژانس تماس بگیرید یا کودک را به نزدیک‌ترین مرکز درمانی منتقل کنید.