به گزارش خبرگزاری ایمنا، آلودگی هوا یکی از معضلات بزرگ زیست‌محیطی قرن حاضر است که تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت انسان دارد؛ ذرات معلق، گازهای سمی مانند دی‌اکسید نیتروژن و دی‌اکسید گوگرد و ترکیبات آلی فرار از جمله آلاینده‌هایی است که می‌تواند وارد دستگاه تنفسی شود و بیماری‌های مزمن مانند آسم، برونشیت مزمن، بیماری‌های قلبی و حتی سرطان ریه را تشدید یا ایجاد کند و کودکان، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای در برابر این خطرات آسیب‌پذیرتر هستند.
تأثیر آلودگی هوا تنها محدود به دستگاه تنفسی نیست و مطالعات نشان می‌دهد که قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض هوای آلوده می‌تواند بر عملکرد مغز و سلامت روان نیز اثر بگذارد، کاهش سطح اکسیژن‌رسانی به مغز، افزایش التهاب سیستمیک و اختلال در خواب، از جمله مشکلاتی است که با آلودگی هوا مرتبط است، همچنین این معضل می‌تواند موجب زوال شناختی و افسردگی شود.
برای پیشگیری از تأثیرات منفی آلودگی هوا، راهکارهای متعددی وجود دارد و استفاده از ماسک‌های استاندارد در روزهای آلوده، پرهیز از فعالیت‌های شدید جسمی در هوای آزاد، نصب فیلترهای هوا در خانه‌ها و محیط‌های کاری و پایش کیفیت هوا از جمله اقدامات فردی به شمار می‌رود و در سطح کلان، توسعه حمل‌ونقل عمومی، کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی، کاشت درختان و تنظیم مقررات زیست‌محیطی جدی از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش انتشار آلاینده‌ها است.
در حوزه درمان، توجه سیستم ایمنی بدن از اهمیت زیادی برخوردار است و استفاده از رژیم غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها مانند سبزیجات تازه، میوه‌ها و مغزیجات، می‌تواند اثرات منفی آلودگی هوا را تا حدی کاهش دهد، همچنین مصرف ویتامین‌هایی نظیر C و E در کاهش التهاب مؤثر است و افرادی که دچار بیماری‌های مزمن شده‌اند، باید تحت نظر پزشک باشند تا با درمان مناسب از تشدید علائم جلوگیری شود و آگاهی‌بخشی عمومی نیز نقش بسزایی در بهبود وضعیت ایمنی شهروندان دارد.
در راستای ضرورت افزایش آگاهی افراد در خصوص تأثیرات منفی آلودگی هوا و ذرات آلاینده بر سیستم تنفسی انسان به‌ویژه در کودکان و سالمندان، رابطه میان افزایش آلودگی هوا و احتمال بروز بیماری‌های قلبی و عروقی، تحت تأثیر قرار گرفتن سلامت روان و عملکرد شناختی افراد در پی قرارگیری در معرض ذرات معلق آلاینده هوا و راهکارهای تقویت سیستم تنفسی و دفع اثرات آلودگی هوا، با بهنام یوسفیان، پزشک و متخصص طب سنتی، گفت‌وگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایمنا: آلودگی هوا چگونه می‌تواند بر سیستم تنفسی انسان به‌ویژه در کودکان و سالمندان تأثیر منفی بگذارد؟
یوسفیان: آلودگی هوا حاوی ذرات معلق، اکسیدهای نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد و مواد شیمیایی مضر دیگری است که به صورت وارد دستگاه تنفسی می‌شود و در کودکان، به دلیل کوچکی مسیرهای تنفسی و رشد ناکامل سیستم ایمنی، این مواد می‌تواند التهابات شدیدی ایجاد کند و خطر ابتلاء به آسم و برونشیت را افزایش دهد.
در سالمندان که اغلب با ضعف سیستم ایمنی و بیماری‌های مزمن مواجه هستند، آلودگی هوا باعث تشدید علائم بیماری‌های قلبی و ریوی می‌شود و خطر بستری شدن را افزایش می‌دهد و کاهش توان تبادل گاز در ریه‌ها در اثر تماس با آلاینده‌ها می‌تواند موجب تنگی نفس، خستگی مزمن و افزایش فشار خون شود.
مطالعات نشان می‌دهد که ساکنان شهرهایی با سطح بالای آلودگی هوا، دچار کاهش عملکرد ریوی، افزایش عفونت‌های دستگاه تنفسی و تغییرات ساختاری در مجاری هوایی می‌شوند و این اثرات در کودکان می‌تواند رشد ریه را مختل کند و در سالمندان زمینه‌ساز نارسایی تنفسی شود.
حفاظت از گروه‌های حساس مانند کودکان و سالمندان در برابر آلودگی هوا یک ضرورت اساسی و لازم است با بهره‌گیری از اقدامات پیشگیرانه مانند استفاده از ماسک، پرهیز از خروج در ساعات اوج آلودگی و تصفیه هوای محیط‌های بسته، از آسیب‌های بیشتر جلوگیری شود.
ایمنا: چه رابطه‌ای میان افزایش آلودگی هوا و احتمال بروز بیماری‌های قلبی و عروقی وجود دارد؟
یوسفیان: قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هوا به‌ویژه ذرات بسیار ریز می‌تواند منجر به التهاب سیستمیک و استرس اکسیداتیو در بدن شود و این موارد عواملی است که در شکل‌گیری و پیشرفت بیماری‌های قلبی-عروقی نقش مهمی دارد، این ذرات از طریق ریه‌ها وارد گردش خون می‌شود و به صورت مستقیم روی رگ‌ها و قلب اثر می‌گذارد.
یکی از اصلی‌ترین اثرات آلودگی هوا بر سیستم قلبی، تنگی و سفتی عروق است که باعث کاهش جریان خون و افزایش فشار خون می‌شود و مطالعات نشان می‌دهد که آلودگی می‌تواند ریتم قلب را مختل کند و احتمال سکته قلبی و مغزی را افزایش دهد.
در افراد سالمند یا مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای، این اثرات می‌تواند جدی‌تر باشد و منجر به بستری شدن‌های مکرر یا مرگ زودرس شود، از طرفی، آلودگی هوا سطح کلسترول بد را افزایش می‌دهد و نقش مستقیمی در تصلب شرایین دارد.
برای کاهش این خطرات، علاوه بر دوری از محیط‌های آلوده، مصرف مواد غذایی ضدالتهاب مانند زردچوبه، چای سبز و مواد غنی از آنتی‌اکسیدان توصیه می‌شود، همچنین استفاده از تصفیه‌کننده‌های هوا در منزل و پیروی از سبک زندگی سالم مانند ورزش منظم و پرهیز از مصرف دخانیات می‌تواند تأثیر مثبتی داشته باشد.
ایمنا: قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض ذرات معلق آلاینده چه اثراتی بر سلامت روان و عملکرد شناختی افراد دارد؟
یوسفیان: آلودگی هوا نه تنها جسم، بلکه روان انسان را نیز درگیر می‌کند و ذرات ریز آلاینده به‌ویژه PM2.5، قادر است از سد خونی-مغزی عبور و التهاب در بافت‌های مغزی ایجاد کند که این التهاب می‌تواند موجب اختلال در ترشح نوروترنسمیترها و باعث بروز افسردگی، اضطراب و مشکلات روانی شود.
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که افراد ساکن در مناطق با آلودگی بالا، بیشتر در معرض اختلالات خواب، استرس مزمن و کاهش توانایی تمرکز و حافظه قرار دارند و کودکان به‌خصوص در دوران شکل‌گیری مغز و مهارت‌های شناختی، آسیب‌پذیری بیشتری دارند.
در بزرگسالان و به‌ویژه سالمندان، آلودگی هوا ممکن است یکی از عوامل تسریع‌کننده زوال عقل یا آلزایمر باشد و این اثرات در درازمدت می‌تواند منجر به افت کیفی زندگی، افزایش نیاز به مراقبت‌های درمانی و کاهش بهره‌وری اجتماعی شود.
برای محافظت از سلامت روان در شرایط آلودگی هوا، بهره‌گیری از مراقبت ذهنی، تغذیه مناسب با محوریت اسیدهای چرب امگا ۳ و استفاده از گیاهان دارویی آرام‌بخش مانند سنبل‌الطیب یا گل گاوزبان توصیه می‌شود، همچنین قرار گرفتن در طبیعت و فضاهای سبز به‌صورت دوره‌ای، نقش مهمی در تقویت روحیه و کاهش اثرات مخرب دارد.
ایمنا: در طب سنتی ایرانی، کدام گیاهان دارویی برای تقویت سیستم تنفسی و دفع اثرات آلودگی هوا توصیه می‌شود؟
یوسفیان: در طب سنتی ایرانی، بسیاری از گیاهان با خاصیت خلط‌آور، ضدالتهاب و آنتی‌اکسیدانی برای تقویت ریه‌ها و مقابله با آلودگی هوا معرفی شده است که یکی از برجسته‌ترین آن‌ها اسطوخودوس به شمار می‌رود که با خاصیت آرام‌بخشی و تقویت عملکرد تنفسی، در درمان سرفه و التهابات ریوی مفید است، گیاه دیگر، بنفشه است که در قالب دمنوش یا بخور، نقش مهمی در پاک‌سازی مجاری تنفسی دارد.
آویشن نیز از جمله گیاهانی است که با خواص ضدباکتری و ضدویروس خود، در تقویت دستگاه تنفس و بهبود علائم عفونت‌های ریوی مؤثر است و استفاده از دمنوش آن به‌ویژه در فصل‌های سرد توصیه می‌شود، همچنین بابونه با خاصیت ضدالتهابی و تنظیم‌کننده دستگاه عصبی، در کاهش اثرات روانی ناشی از تنفس آلاینده‌ها مؤثر خواهد بود.
گیاه گل ختمی نیز یکی از درمان‌های سنتی برای تسکین سرفه‌های خشک و التهاب گلو به‌شمار می‌رود که ریشه آن در کاهش تحریکات ناشی از مواد شیمیایی آلاینده مؤثر است، این گیاهان به طور معمول به‌صورت دمنوش، بخور یا عرقیات مصرف می‌شود و بهتر است با نظر متخصص طب سنتی استفاده شود.
ترکیب درست این گیاهان و استفاده منظم از آن‌ها می‌تواند نه‌تنها به تسکین علائم کمک کند بلکه مانع از تجمع سموم در بدن شود، بدون اینکه وابستگی ایجاد کند یا عوارض دارویی به دنبال داشته باشد.
ایمنا: نقش تغذیه و استفاده از خوراکی‌های با طبع گرم در کاهش عوارض ناشی از آلودگی هوا از دیدگاه طب سنتی چیست؟
یوسفیان: طب سنتی ایرانی بر اساس طبع افراد، توصیه‌هایی برای تنظیم تغذیه دارد که در مواجهه با آلودگی هوا، مصرف خوراکی‌های با طبع گرم اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ هوای آلوده اغلب با رطوبت و سردی همراه است که می‌تواند اخلاط سرد و مرطوب را در بدن افزایش دهد، از همین رو مصرف مواد غذایی با طبع گرم مانند زنجبیل، دار می‌تواند تعادل اخلاط بدن را حفظ کند.
زنجبیل به‌عنوان ریشه‌ای با خاصیت ضدالتهاب و گرم‌کننده، در بهبود گردش خون و دفع سموم نقش دارد و عسل طبیعی نیز با خواص آنتی‌باکتریال و التیام‌بخش، در محافظت از گلو و تقویت ایمنی کاربرد دارد و استفاده از این مواد در وعده‌های صبحانه یا میان‌وعده‌ها توصیه شده است.
خوراکی‌هایی نظیر سوپ‌های سبک با ادویه‌های گرم، نوشیدنی‌های گیاهی با پایه عسل و آب‌لیمو، و همچنین مغزها مانند بادام و گردو می‌تواند تأثیر مثبتی در تقویت بدن داشته باشد و این رژیم‌های غذایی در فصل‌های سرد و روزهای آلوده باید با دقت تنظیم شود.
به طور کلی، تغذیه مناسب نه‌تنها باعث تقویت سیستم ایمنی می‌شود، بلکه از تجمع اخلاط ناسالم که در طب سنتی منشأ بیماری‌ها است جلوگیری می‌کند و ترکیب صحیح غذاهای گرم با رفتارهای مناسب مانند خواب کافی و دوری از استرس نقش کلیدی دارد.
ایمنا: کدام شیوه‌های پاک‌سازی بدن می‌تواند در کاهش سموم ناشی از آلودگی مؤثر باشد؟
یوسفیان: در طب سنتی، پاک‌سازی بدن از اخلاط زائد و سموم محیطی یک اصل بنیادی است و بخور گیاهان دارویی مانند اسطوخودوس، آویشن، بابونه و بنفشه می‌تواند نقش مهمی در باز کردن مجاری تنفسی، کاهش التهاب و دفع مواد شیمیایی از ریه‌ها ایفا کند و این بخورها به طور معمول باید در اتاق‌های بسته با تهویه مناسب انجام شود.
اسکنه‌درمانی که بر اساس تحریک نقاط خاص بدن با ابزارهای ظریف و حرکات ملایم انجام می‌شود، موجب گردش بهتر انرژی و دفع سودا و بلغم می‌شود و اگرچه این روش نیازمند مهارت خاصی است، تأثیر آن در رفع خستگی و تنفس بهتر پس از آلودگی هوا ثبت شده است.
مصرف عرقیات گیاهی مانند عرق کاکوتی، آویشن، و گزنه به‌صورت منظم، می‌تواند بدن را از داخل پاک‌سازی و به‌ویژه سیستم گوارش و کبد را در دفع سموم کمک کند و این فرایند باعث سبک شدن بدن و جلوگیری از التهاب مزمن می‌شود.
توصیه می‌شود که همراه با این روش‌ها، فعالیت بدنی سبک مانند پیاده‌روی در مکان‌های کم‌خطر از نظر آلودگی انجام شود تا فرایند دفع سموم سریع‌تر انجام شود، البته باید توجه داشت که تمام این موارد باید با توجه به وضعیت جسمانی افراد و تحت نظر متخصص طب سنتی صورت گیرد.
ایمنا: چه توصیه‌هایی از طب سنتی را می‌توان در کنار اقدامات پزشکی مدرن برای پیشگیری و کاهش اثرات مخرب آلودگی هوا به کار گرفت؟
یوسفیان: یکی از توصیه‌های اصلی، تقویت سیستم ایمنی بدن از طریق تغذیه مناسب، خواب منظم و مصرف گیاهان دارویی پاک‌کننده هوا است و این اقدامات در کنار استفاده از ماسک‌های استاندارد و دستگاه‌های تصفیه هوا، ترکیبی مؤثر از دو نگاه درمانی فراهم می‌کند.
دوری از خوراکی‌های سرد و مرطوب مانند لبنیات صنعتی، غذاهای فراوری‌شده و نوشیدنی‌های گازدار در روزهای آلوده توصیه شده است و مصرف متعادل مایعات گرم، همراه با دمنوش‌هایی مانند زنجبیل، دارچین یا گل‌گاوزبان می‌تواند به کاهش اثرات سو کمک کند.
طب سنتی بر ارتباط عمیق میان روان و جسم تأکید دارد، از همین رو تنفس عمیق و استفاده از گیاهان آرام‌بخش برای کاهش تنش‌های روانی ناشی از آلودگی مورد توجه قرار گرفته است و این توصیه‌ها به ویژه برای کودکان و سالمندان مفید خواهد بود.
همکاری دو نگرش طب مدرن و سنتی با هدف پیشگیری، اصلاح سبک زندگی و ارتقای کیفیت سلامت می‌تواند منجر به سلامت پایدار افراد در مواجهه با تهدیدهای زیست‌محیطی شود و داشتن آگاهی، پایش شرایط هوا و رفتارهای مبتنی بر احتیاط، پازل مراقبت را کامل می‌کند.