بهره‌گیری از پدافند غیرعامل برای کاهش آسیب‌پذیری سیستم بهداشت و درمان ضروری است
پدافند غیرعامل به مجموعه‌ای از اقدام‌های برنامه‌ریزی‌شده، ساختاری، مدیریتی و آموزشی گفته می‌شود که با هدف کاهش آسیب‌ها و خسارات ناشی از تهدیدات، بدون استفاده از ابزارهای تهاجمی، طراحی و اجرا می‌شوند.
در حوزه سلامت، پدافند غیرعامل دربرگیرنده تمام اقداماتی است که ایمنی و کارایی سیستم بهداشتی-درمانی را در برابر حملات نظامی، خرابکاری، تهدیدات بیولوژیکی و شیمیایی و سایر بحران‌ها حفظ می‌کند.
در شرایط جنگی، زنجیره تأمین دارو و تجهیزات ممکن است قطع شود. بر این اساس، لازم است انبارهای ایمن با موجودی کافی از داروهای اورژانسی، آنتی‌بیوتیک‌ها، وسایل جراحی، کیت‌های سوختگی، وسایل حفاظت فردی و تجهیزات احیا، در سطح منطقه‌ای و ملی پیش‌بینی و حفظ شوند.
برای حفظ عملکرد مراکز درمانی، پدافند غیرعامل بر خودکفایی موقت تأکید دارد. داشتن ژنراتور برق، منابع آبی مستقل، سیستم‌های تصفیه هوا، خطوط پشتیبان اینترنت و سوخت اضطراری در این راستا ضروری هستند.
در دنیای دیجیتال، سامانه‌های پرونده الکترونیک سلامت، تله مدیسین(پزشکی از راه دور)، تله تریاژ و ارتباطات رادیویی، نقش مهمی در مدیریت بحران دارند. به کمک فناوری می‌توان پایش لحظه‌ای آمار مصدومان را انجام داد، تریاژ بیماران را از راه دور مدیریت کرد، خدمات پزشکی را بدون مراجعه حضوری ارائه داد و پرونده بیماران را در شرایط تخریب مرکز فیزیکی بازیابی کرد.
پدافند سایبری نیز در این میان اهمیت دارد. حفظ امنیت شبکه‌های سلامت و جلوگیری از نفوذ اطلاعاتی و خرابکاری سایبری توسط متجاوز از ضرورت‌های پدافند غیرعامل دیجیتال در حوزه سلامت است.
ایران با تجربه جنگ هشت ساله تحمیلی با کشور عراق و بحران‌های ناشی از زلزله و حوادث شیمیایی، تجربه‌هایی گرانبها در حوزه پدافند غیرعامل سلامت اندوخته است. تجهیز بیمارستان‌های صحرایی در جبهه جنگ، آموزش پزشکان به مقابله با عوامل شیمیایی، طراحی نقشه‌های منطقه‌ای تخلیه اضطراری و تمرینات عملیاتی (مانورهای امداد) بخشی از این تجربیات است.
در سطح جهانی نیز کشورهایی نظیر روسیه، کره شمالی و سوئیس برنامه‌های گسترده‌ای برای پدافند غیرعامل سلامت در نظر دارند. به عنوان مثال، راه اندازی بیمارستان‌های زیرزمینی، سامانه‌های درمانی متحرک و شبکه‌های اختصاصی ارتباطی از جمله اقدامات این کشورهاست.
وزارت بهداشت مسئول تدوین راهبردهای جامع، طراحی نقشه‌های منطقه‌ای، آموزش تخصصی نیروهای درمانی و تجهیز مراکز درمانی مطابق الزامات پدافند غیرعامل است. تعیین خطوط قرمز پدافندی، ارزیابی آسیب‌پذیری زیرساخت‌ها و نظارت بر حسن اجرای سیاست‌ها در حیطه اختیارات سازمان پدافند غیرعامل کشور قرار دارد.
دانشگاه‌های علوم پزشکی علاوه بر آموزش نیروی انسانی، نقش کلیدی در برگزاری مانورهای عملیاتی بحران، پژوهش‌های کاربردی و تدوین پروتکل‌های درمانی در شرایط بحران ایفا می‌کنند.