هرچند که صنعت فولاد نقش به سزایی در رشد اقتصادی بسیاری از کشورها دارد، اما به گمان بسیاری توجه رسانه‌ها بر شاخص‌های اقتصادی مانند قیمت آهن بیشتر متمرکز است و پیامدهای زیست‌محیطی و بهداشتی تولید سنتی فولاد کمتر دیده می‌شود. در این میان، فولاد سبز با فناوری‌های پاک و انتشار کمتر کربن، راهکاری عملی برای کاهش آلودگی هوا به شمار می‌رود. این مقاله بررسی می‌کند که فولاد سبز چگونه با کاهش آلاینده‌های صنعتی به کاهش عوارض و مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا کمک می‌کند و صنایع فولاد ایران چه گام‌هایی را باید برای فراگیر کردن این فناوری در کشور بردارند.
صنعت فولاد نقش مهمی در رشد اقتصادی بسیاری از کشورها از جمله ایران دارد. با این حال، اثرات زیست‌محیطی آن، به ویژه در زمینه آلودگی هوا، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. تولید فولاد به روش‌های مرسوم مانند کوره بلند، علاوه بر مصرف بالای انرژی، مقادیر زیادی گازهای گلخانه‌ای، ذرات معلق، اکسیدهای نیتروژن و ترکیبات گوگردی منتشر می‌کند. به گزارش سازمان بهداشت جهانی، این آلاینده‌ها با بیماری‌های تنفسی، قلبی‌عروقی و مرگ زودهنگام ارتباط مستقیم دارند.
صنایع سنگین مانند فولاد مبارکه و ذوب‌آهن در شهرهایی مانند اصفهان، نزدیکی کارخانه‌های بزرگ فولاد به مناطق مسکونی یک خطر جدی برای سلامت عمومی به شمار می‌رود. صنایع بزرگ این منطقه، نظیر فولاد مبارکه و ذوب‌آهن، بیشترین آلودگی را در شعاع ۸۰ کیلومتری ایجاد می‌کنند. در این میان، هرچند شاخص‌هایی مانند قیمت میلگرد تصویر روزانه‌ای از هزینه‌های ساخت‌وساز و قیمت تمام‌شده مسکن ارائه می‌دهند، اما پیامدهای بلندمدت تولید سنتی فولاد بر محیط زیست و سلامت عمومی اغلب پنهان می‌ماند.
در این میان، فولاد سبز با روش‌هایی تولید می‌شود که انتشار کربن، به ویژه از سوخت‌های فسیلی را به طور چشمگیری کاهش می‌دهد یا حذف می‌کند. دو فناوری اصلی برای تولید فولاد سبز وجود دارد: احیای مستقیم با هیدروژن و کوره قوس الکتریکی (EAF) با انرژی تجدیدپذیر. مزایای فولاد سبز تنها به کاهش گازهای گلخانه‌ای محدود نمی‌شود. این فناوری میزان انتشار آلاینده‌هایی مانند اکسیدهای نیتروژن و ترکیبات گوگرد را کاهش می‌دهد که از عوامل اصلی ابتلا به آسم، بیماری‌های قلبی و مرگ زودرس هستند.
صنعت فولاد در ایران به طور گسترده به سوخت‌های فسیلی متکی است. همین موضوع باعث شده که این صنعت یکی از عوامل اصلی انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی هوای شهرهایی مانند اصفهان و یزد باشد. با این حال، برخی کارخانه‌های فولاد به سمت فناوری‌های پاک‌تر حرکت کرده‌اند. برای نمونه، شرکت فولاد آلیاژی ایران در یزد از روش‌هایی مانند تولید آهن اسفنجی (DRI) و کوره قوس الکتریکی (EAF) استفاده می‌کند که با استانداردهای فولاد سبز سازگارتر هستند.
گذار به فولاد سبز برای ایران فرصت‌های بسیاری به همراه دارد. کاهش انتشار آلاینده‌های صنعتی می‌تواند با بهبود کیفیت هوا، از میزان بیماری‌های تنفسی، قلبی‌عروقی و مرگ زودهنگام بکاهد. همچنین تولید فولاد با روش‌های پایدار می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی در حوزه انرژی پاک منجر شود و رقابت‌پذیری ایران را در بازارهای صادراتی تقویت کند.
با این حال، موانع بسیاری در مسیر توسعه فناوری فولاد سبز وجود دارد. هزینه‌های بالای سرمایه‌گذاری، دسترسی محدود به انرژی تجدیدپذیر و نیاز به نوسازی فناوری از مهم‌ترین چالش‌ها هستند. با وجود این چالش‌ها، اگر سرمایه‌گذاری هدفمند، سیاست‌گذاری اصولی و تعهد به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در دستور کار قرار گیرد، ایران می‌تواند گام بلندی به سوی نوسازی صنعت فولاد، بهبود سلامت عمومی و هم‌سویی با اهداف جهانی توسعه پایدار بردارد.
با ادامه اثرات مخرب آلودگی هوا بر سلامت عمومی در ایران و بسیاری از کشورهای دیگر، چشم‌پوشی از هزینه‌های زیست‌محیطی تولید سنتی فولاد دیگر ممکن نیست. در این میان، فولاد سبز راهکار موثری برای کاهش انتشار آلاینده‌ها، بهبود سلامت جامعه و پایداری صنعت فولاد شناخته می‌شود. با این حال، برخی تحلیل‌ها به پیامدهای اقتصادی این فناوری از جمله تاثیر آن بر قیمت آهن آلات اشاره می‌کنند.
با وجود این چالش‌ها و نگرانی‌های اقتصادی، حرکت به سوی فولاد سبز همچنان یک ضرورت است. ایران با برخورداری از ظرفیت‌های فنی و صنعتی می‌تواند پیشگام در توسعه فولاد پاک در منطقه باشد. گسترش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، حمایت از نوآوری و نظارت مداوم بر پیامدهای زیست‌محیطی، از جمله گام‌های کلیدی در این مسیر به شمار می‌روند.