با سلام و احترام، در این روزهای اخیر ما شاهد تجربه‌ای از بحران آب در کشور بوده‌ایم. بر اساس گزارش‌های آخرین، رسیدن به بحران آب برای تهران و سایر نقاط کشور در آینده نزدیک احتمال دارد. با توجه به این موضوع، برخی از مسئولین به بحث مدیریت مصرف آب در شرایط خاص و همچنین استفاده بیش از حد از آبخوان‌ها اشاره کرده‌اند. در این‌رو، به بررسی فهرستی از بحران‌ها، علل آنها و راهکارهای احتمالی می‌پردازیم.
در روزهای اخیر، خبر بحران شدن وضعیت سدهای کشور توسط مسئولین برای بارها بار اعلام شده و تصویرهای منتشر شده در این مورد نیز گویای این موضوع هستند. همچنین، سخنگوی صنعت آب از مدیریت مصرف آب و احتمال قطعی‌های برنامه‌ریزی در تهران خبر داده است. در این‌جاست که مسئله‌ای که با بحران آب تشدید می‌شود، نرخ فرونشست زمین در پی استفاده بیش از حد از آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی است.
رئیس مرکز زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی در این باره می‌گوید: “پدیده فرونشست زمین در ایران به طور مستقیم با افت سطح آب‌های زیرزمینی ارتباط دارد. به‌عبارت‌دیگر در جاهایی که سطح آب زیرزمینی به علت برداشته‌شدن آب بین دانه‌بندی‌های زیر سطحی خاک کمتر می‌شود، تراکم اتفاق افتاده که علامت پایین‌رفتن سطح زمین و فرونشست است. طبیعی است وقتی بحران و کمبود آب ولو در حد تأمین آب شرب را داشته باشیم که در محدوده‌های کلان‌شهری این آب قابل‌توجه است، برای تأمین این آب فشار بر آبخوان بیشتر خواهد شد.”
علت اصلی بحران آب در کشور، استفاده بیش از حد از آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی است. استفاده بیش از حد از آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی به علت کمبود آب در سال‌های اخیر، سطح آب زیرزمینی را کاهش داده و این موضوع منجر به افزایش نرخ فرونشست زمین شده است.
در این‌حالی که موضوع بی‌ثمر بودن بحران آب برای تهران، اخبار مبسوط دیگری نیز در اطراف آن شنیده‌ایم. پس از اینکه خبرهایی مبنی بر حفر چاه‌های更多 برای جبران کمبود آب منتشر شد، بیت الهی رئیس مرکز زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی نسبت به این موضوع واکنش نشان داده و گفت: “حفر چاه‌های بیشتر آب، ضربه بیشتر به محیط‌زیست، توسعه پایدار و ایمنی ساختمان‌ها را در پی خواهد داشت.”
سؤال این است که با توجه به این اخبار مبسوط، چیستی راهکار مناسب برای جبران کمبود آب و کاهش نرخ فرونشست زمین است؟ اما بیت الهی با اشاره به اینکه مناسب‌ترین راهکار برای در دسترس بودن آب در آینده، تمرکز روی راندمان مصرف آب در بخش کشاورزی است، می‌گوید: “در سطح جهان و در کشور ما عمده مصرف آب‌های سطحی و زیرزمینی نزدیک به ۹۰ درصد در بخش کشاورزی، ۶ درصد در بخش شرب و ۴ درصد در بخش صنعت است.”
بیت الهی خاطر نشان می‌کند: “در کشاورزی مدرن در یک هکتار زمین با مصرف یک‌دهم آب مورد نیاز شرایط عادی بین ۱۰ تا ۳۰ برابر افزایش راندمان داشتند.” وی همچنین می‌گوید: “اگر برای کمبود اضطراری آب بخواهیم کاری انجام دهیم، حفر چاه‌های بیشتر آب، ضربه بیشتر به محیط‌زیست، توسعه پایدار و ایمنی ساختمان‌ها را در پی خواهد داشت. بنابراین پیشنهاد می‌کنم به‌صورت نکشت و دوره یک یا دوساله به زمین استراحت دهند و چاه‌های آبیاری کشاورزی با تمهیداتی به آب شرب تبدیل شود و دولت خساراتی را در قبال آن دهد که جبران مافات شود.”
درک‌رفته یا نادرست است؟
با کنار گذاشتن خبر بحران آب برای تهران، اشاره اکثر مسئولین به بحران آب کشور را باید در برجسته کرد. بحران آب در کشور و کمبود آب برای تهران گویای کاهش سطح آب زیرزمینی است. از آن‌جایی که سد کرج و سدهای دیگر نیز بدون انعطاف‌پذیری به استفاده از آب زیرزمینی نیاز دارند، بر پرویز طریقتی، رئیس مرکز زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی می‌توان گفت که “باید روی این موضوع هم قانونی‌عملایی شود. مثل اینکه بخراب‌ها در زمان قدرت نفس کند!”
ما می‌دانیم که بجای آن‌که می‌توانستیم به استفاده از آب‌های سطحی و باد ثابت نیز برآید. اما این توجه را هم به فراموشی سپردیم و نرخ فرونشست را افزایش دادیم. لذا بیشتر در آینده خواهیم دید که باز هم اگر شرایط کمبود آب نیز سخت‌تر شود، با چالشی رو‌به‌رو خواهیم بود و این بحران‌ها بر وجود ourselves در جهان می‌پیچند.