به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، ۳ دسامبر (۱۳ آذر) هر سال به عنوان «روز جهانی معلولان» شناخته می‌شود. این روز به‌منظور جلب توجه جهانی به حقوق معلولان، حمایت از آن‌ها در برابر تبعیض‌های اجتماعی و اقتصادی و ارتقاء مشارکت آن‌ها در تمام زمینه‌های زندگی، از جمله آموزش، اشتغال و فرهنگ، تعیین شده است. این روز، فرصتی است تا جوامع مختلف در سراسر جهان به مسائلی همچون مناسب‌سازی فضاها، فراهم کردن فرصت‌های شغلی برابر و ارائه‌ی خدمات بهداشتی و درمانی مناسب برای معلولان توجه کنند.
در ایران نیز در روز جهانی معلولان با برگزاری مراسم و فعالیت‌های مختلف، تلاش می‌شود تا آگاهی عمومی نسبت به نیازها و حقوق معلولان افزایش یابد. این اقدامات در راستای توسعه‌ی فرهنگ حمایت و توانمندسازی معلولان است که از جمله مهم‌ترین اولویت‌های دولت و سازمان‌های مردم‌نهاد کشور به شمار می‌رود. علاوه‌بر این، در این روز، تلاش‌ها برای ایجاد تغییرات مثبت در قوانین و سیاست‌ها برای بهبود کیفیت زندگی معلولان و کاهش چالش‌های پیش روی آن‌ها مورد تأکید قرار می‌گیرد.
تاریخچه حمایت از معلولان در ایران و جهان
حمایت از معلولان در سطح جهانی، به‌ویژه پس از تصویب “کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت” در سال ۲۰۰۶ میلادی، مورد توجه قرار گرفت. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، ۱۵ درصد از جمعیت جهان دارای نوعی معلولیت هستند که نیمی از آن‌ها در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. این کنوانسیون حقوق اساسی معلولان را تأمین کرده و کشورهای عضو موظّف به اجرای آن هستند. در ایران، این روند با تصویب “قانون جامع حمایت از حقوق معلولان” در سال ۱۳۹۶ در راستای دسترسی برابر به امکانات اجتماعی و خدمات درمانی، پیشرفت چشمگیری داشته است.
در ایران، طبق آمار رسمی و بر اساس اعلام «سیّدجواد حسینی»، رییس سازمان بهزیستی در ۱۲ آذر ۱۴۰۳، تعداد ۱۱ میلیون فرد دارای معلولیت در کشور وجود دارد که یک‌میلیون و ۶۰۰ هزار نفر از آن‌ها تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند. این افراد به‌طور معمول با چالش‌هایی مانند محدودیت‌های دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزشی و اجتماعی مواجه هستند. در پاسخ به این مسائل، دولت ایران با ایجاد برنامه‌هایی چون بیمه و تأمین حقوق معلولان، اقداماتی برای بهبود شرایط زندگی این قشر انجام داده است.
از دیگر اقدامات ایران می‌توان به راه‌اندازی مراکز توانبخشی ویژه معلولان و ارائه کمک‌های مالی به خانواده‌های دارای معلول اشاره کرد. بر اساس گزارش‌های سازمان بهزیستی، بیش‌از ۵۰۰ مرکز توانبخشی در سراسر کشور فعال است که سالانه به هزاران نفر از معلولان خدمات درمانی و اجتماعی ارائه می‌دهند. با وجود این، هنوز مشکلاتی در زمینه‌ی تأمین منابع مالی برای ادامه اجرای این برنامه‌ها وجود دارد.
قوانین و سیاست‌های کلیدی حمایت از معلولان در جمهوری اسلامی ایران
ایران در راستای حمایت از معلولان با تصویب قوانین و مقررات حمایتی نظیر «قانون حمایت از حقوق معلولان» در سال ۱۳۹۶ تلاش کرده تا زندگی معلولان را در ابعاد مختلف بهبود بخشد. این قانون با هدف تأمین حقوق شهروندی افراد معلول در حوزه‌های مختلف از جمله اشتغال، آموزش و بهداشت تصویب شد. طبق این قانون، دولت موظف است تسهیلات ویژه‌ای برای اشتغال معلولان فراهم آورد، که سه درصد از سهم اشتغال کشور را به خود اختصاص داده است.
طبق آمار منتشرشده، در ایران بیش‌از ۷ درصد از جمعیت در سنین کار دارای معلولیت هستند. با وجود این، آمار اشتغال معلولان همچنان پایین است. اما تعداد کمی از معلولان موفق به اشتغال در بخش‌های دولتی و خصوصی شده‌اند. این امر نشان‌دهنده‌ی نیاز به تقویت برنامه‌ها و سیاست‌های حمایتی برای بهبود وضعیت شغلی این افراد است.
قانون جدید همچنین برنامه‌هایی را برای تأمین نیازهای مالی خانواده‌های معلولان و فراهم‌آوری خدمات بهداشتی در نظر گرفته است. برای مثال در سال ۱۳۹۹ بیش‌از ۴۰۰ هزار نفر از افراد معلول تحت پوشش بیمه سلامت قرار گرفتند و ۲۵ درصد از هزینه‌های درمانی آن‌ها به‌طور رایگان پرداخت شد. با این‌حال، برخی از کارشناسان بر این باورند که برای تحقق کامل این اهداف، به منابع مالی بیشتری نیاز است.
توسعه خدمات درمانی و توانبخشی برای معلولان
خدمات درمانی و توانبخشی برای معلولان در ایران طی سال‌های اخیر توسعه‌ی قابل‌توجهی داشته است. سازمان بهزیستی کشور با راه‌اندازی بیش‌از ۴۰۰ مرکز توانبخشی در مناطق مختلف ایران به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار، خدمات درمانی و توانبخشی را برای افراد معلول فراهم کرده است. این خدمات شامل فیزیوتراپی، خدمات روان‌شناسی و مشاوره است و به بهبود کیفیت زندگی معلولان کمک می‌کنند.
طبق آمار سازمان بهزیستی، در سال ۱۳۹۹ بیش‌از ۱۰۰ هزار نفر از خدمات توانبخشی بهره‌مند شدند. این خدمات شامل توانمندسازی جسمی و ذهنی معلولان و همچنین آموزش مهارت‌های اجتماعی است که به آن‌ها کمک می‌کند تا با سایر افراد جامعه ارتباط برقرار کنند. از سوی دیگر، بیمارستان‌های تخصصی در تهران و شهرستان‌ها نیز خدمات درمانی ویژه‌ای را برای معلولان ارائه می‌دهند.
با این‌حال، در زمینه‌ی آموزش‌های تخصصی برای پرسنل درمانی و توانبخشی همچنان چالش‌هایی وجود دارد. نیاز به تربیت نیروی انسانی متخصص در این حوزه برای ارائه‌ی خدمات بهتر و مؤثرتر به معلولان احساس می‌شود. به گفته‌ی مدیرکل توانبخشی سازمان بهزیستی، آموزش‌های تخصصی برای بیش‌از ۵ هزار پرسنل در سال‌های اخیر برگزار شده است، اما برای گسترش این خدمات به تمامی استان‌ها، به سرمایه‌گذاری بیشتری نیاز است.
برنامه‌های حمایتی در حوزه آموزش برای معلولان
در زمینه‌ی آموزش معلولان، ایران طی سال‌های اخیر گام‌های مؤثری برداشته است. یکی از این اقدامات، اجرای طرح «آموزش برای همه» است که هدف آن دسترسی برابر به آموزش برای تمامی کودکان معلول است. طبق آمار وزارت آموزش و پرورش، در سال ۱۳۹۹ بیش‌از ۴۰۰ هزار دانش‌آموز معلول در مدارس ویژه و مدارس عادی مشغول به تحصیل بودند. همچنین، ۱۰ درصد از مدارس کشور به تسهیلات خاص برای پذیرش معلولان مجهز شده‌اند.
در راستای این برنامه‌ها، وزارت آموزش و پرورش طرح‌هایی برای توانمندسازی معلمان و ارائه آموزش‌های ویژه به آنان در نظر گرفته است. بر اساس گزارش‌ها، در سال ۱۳۹۹ بیش از ۲۰۰۰ معلم به‌صورت تخصصی در حوزه آموزش معلولان، آموزش دیده‌اند. این اقدامات به ایجاد فضایی مناسب‌تر برای تحصیل معلولان در مدارس عادی و تخصصی کمک کرده است.
با وجود این پیشرفت‌ها، هنوز چالش‌هایی در زمینه‌ی تأمین نیازهای آموزشی و افزایش ظرفیت مدارس ویژه وجود دارد. طبق گزارشی از مرکز آمار ایران، حدود ۲۰ درصد از کودکان معلول هنوز در دسترسی به آموزش‌های مناسب، با مشکل مواجه هستند. بنابراین، باید تلاش‌های بیشتری برای توسعه و گسترش برنامه‌های آموزشی برای معلولان انجام شود تا عدالت آموزشی به‌طور کامل در این بخش برقرار شود.
اشتغال و مشارکت اقتصادی معلولان
اشتغال معلولان یکی از چالش‌های اصلی در ایران است. طبق آمارهای مرکز آمار ایران، تنها ۲ درصد از افراد معلول در بازار کار رسمی کشور مشغول به کار هستند. برای حمایت از این قشر، دولت ایران برنامه‌هایی همچون مشوق‌های مالی برای کارفرمایان جهت استخدام معلولان و ایجاد فرصت‌های شغلی خاص برای آنان ارائه داده است. این برنامه‌ها به‌ویژه در بخش‌های دولتی و نیمه‌دولتی اجراء می‌شود.
طبق گزارش‌های سازمان بهزیستی، در سال ۱۳۹۹ حدود ۳۰۰۰ معلول در پروژه‌های اشتغال‌زایی دولتی مشغول به کار شدند که نشان‌دهنده‌ی گام‌های مؤثر در راستای افزایش اشتغال این افراد است. همچنین، در راستای توانمندسازی اقتصادی معلولان، دولت تسهیلات و وام‌های کم‌بهره برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک به این قشر اختصاص داده است. این اقدامات به معلولان کمک کرده تا استقلال مالی بیشتری پیدا کنند.
با وجود این اقدامات، همچنان چالش‌هایی در زمینه‌ی افزایش اشتغال معلولان در بازار کار وجود دارد. بسیاری از معلولان به‌ویژه افرادی که دارای معلولیت‌های شدید هستند، به‌دلیل محدودیت‌های فیزیکی یا دسترسی نداشتن به آموزش‌های تخصصی، از فرصت‌های شغلی محروم می‌مانند. طبق برآوردهای سازمان بهزیستی، این افراد نیازمند حمایت‌های ویژه و تسهیلات خاص در محیط‌های کاری هستند تا بتوانند در بازار کار فعال شوند.
مشارکت اجتماعی و فرهنگی معلولان
مشارکت اجتماعی و فرهنگی معلولان در ایران طی سال‌های اخیر پیشرفت‌هایی داشته است. یکی از برنامه‌های حمایتی مهم در این زمینه، «مشارکت فرهنگی و هنری معلولان» است که هدف آن افزایش حضور این افراد در فعالیت‌های هنری، ورزشی و فرهنگی است. طبق گزارش سازمان بهزیستی، در سال ۱۳۹۸ بیش‌از ۲۰۰۰ معلول در فعالیت‌های فرهنگی و هنری مشارکت داشتند که این میزان نسبت به سال‌های گذشته رشد قابل‌توجهی داشته است.
همچنین، در بسیاری از جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های فرهنگی، به معلولان فرصت‌های ویژه‌ای برای نمایش توانمندی‌های خود داده می‌شود. برای مثال، جشنواره‌های هنری برای معلولان در رشته‌هایی مانند نقاشی، موسیقی و تئاتر برگزار می‌شود که به‌طور سالانه تعداد قابل‌توجهی از معلولان در آن‌ها شرکت می‌کنند. این برنامه‌ها به افزایش اعتماد به‌نفس و حس ارزشمندی در معلولان کمک کرده است.
با این‌حال، همچنان در زمینه‌ی مشارکت اجتماعی معلولان، چالش‌هایی وجود دارد. در برخی از جوامع، دیدگاه‌های منفی و تبعیض‌آمیز نسبت به معلولان مانع از مشارکت گسترده‌تر آن‌ها در فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی می‌شود. برای غلبه بر این موانع، به آموزش و آگاهی‌بخشی در سطح جامعه نیاز است تا تبعیض‌ها کاهش یابد و محیطی پذیراتر برای معلولان ایجاد شود.
تأمین مسکن و دسترسی به امکانات شهری برای معلولان
یکی از مشکلات عمده‌ی معلولان در ایران، دسترسی به مسکن و فضاهای شهری مناسب است. بسیاری از شهرها و روستاهای ایران هنوز زیرساخت‌های مناسب برای زندگی معلولان را ندارند. طبق آمارهای وزارت راه و شهرسازی، با مناسب‌سازی سالانه ۲۵ هزار ساختمان، تاکنون تنها ۳۰ درصد از فضاهای شهری به‌طور کامل مناسب‌سازی شده‌اند. این امر به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار بیشتر مشهود است، جایی که دسترسی به فضاهای عمومی و خدمات شهری برای معلولان محدود است.
دولت‌ها در راستای حل این مشکلات، پروژه‌هایی برای مناسب‌سازی ساختمان‌ها و فضاهای عمومی اجراء کرده‌اند. به‌عنوان مثال، در سال ۱۳۹۹، بیش‌از ۵۰ هزار واحد مسکونی برای افراد معلول با شرایط ویژه ساخته شد که این اقدام تا حد زیادی به بهبود شرایط زندگی معلولان کمک کرده است. علاوه‌بر این، شهرداری‌ها موظف به ایجاد معابر و فضاهای عمومی دسترس‌پذیر برای معلولان شده‌اند.
با وجود این تلاش‌ها، هنوز مشکلات جدی در این زمینه وجود دارد. طبق بررسی‌های سازمان بهزیستی، بسیاری از معلولان همچنان با مشکلاتی در دسترسی به فضاهای شهری، سیستم حمل‌ونقل عمومی و امکانات شهری مواجه هستند. بنابراین، باید توجه بیشتری به زیرساخت‌های شهری و فراهم‌آوری مسکن مناسب برای معلولان صورت گیرد تا دسترسی آنان به خدمات به‌طور کامل تأمین شود.
حمایت‌های روانی و اجتماعی از معلولان
حمایت‌های روانی و اجتماعی از معلولان به‌عنوان بخش مهمّی از فرآیند توانمندسازی آن‌ها در جامعه، در ایران از سال‌های گذشته به‌طور جدی‌تری پیگیری شده است. سازمان بهزیستی کشور با ارائه خدمات مشاوره‌ای و روان‌شناختی به معلولان و خانواده‌های آن‌ها، تلاش کرده است تا این افراد بتوانند با چالش‌های اجتماعی و روانی خود مقابله کنند. بر اساس آمار این سازمان، در سال ۱۳۹۸ بیش‌از ۳۰ هزار نفر از خدمات مشاوره‌ای برای بهبود سلامت روان استفاده کرده‌اند.
یکی از اقدامات مهم در این زمینه، برگزاری دوره‌های آموزشی برای خانواده‌های معلولان است که به آن‌ها کمک می‌کند تا نحوه‌ی مدیریت مشکلات روانی معلولان خود را بهتر درک کنند. طبق گزارشی از سازمان بهزیستی، در سال ۱۳۹۹ بیش‌از ۱۵ هزار نفر از اعضای خانواده معلولان در این دوره‌ها شرکت کرده‌اند. این برنامه‌ها نه‌تنها به بهبود وضعیت روانی معلولان کمک کرده، بلکه به تقویت روابط خانوادگی نیز منجر شده است.
با این‌حال، همچنان چالش‌هایی در دسترسی معلولان به این خدمات در برخی مناطق وجود دارد. معلولان در مناطق روستایی و دورافتاده به‌طور معمول از خدمات روان‌شناسی و مشاوره‌ای محروم هستند. برای غلبه بر این مشکل، نیاز به توسعه‌ی زیرساخت‌ها و آموزش مشاوران در مناطق کمتر برخوردار احساس می‌شود.
مشارکت معلولان در ورزش‌های حرفه‌ای و پارالمپیک
ورزش یکی از جنبه‌های مهم در فرآیند توانبخشی و ارتقای کیفیت زندگی معلولان است. در ایران، مشارکت معلولان در ورزش‌های حرفه‌ای و پارالمپیک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کمیته ملی پارالمپیک ایران با حمایت از ورزشکاران معلول، موفق به کسب مدال‌های متعدد در مسابقات جهانی و پارالمپیک‌ها شده است. بر اساس آمار، ایران در بازی‌های پارالمپیک ۲۰۲۰ توکیو با کسب ۱۲ مدال، رتبه‌ی ۳۳ جهان را به‌دست آورد.
ورزشکاران معلول ایران در رشته‌های مختلفی همچون وزنه‌برداری، دو و میدانی، والیبال نشسته و بسکتبال با ویلچر به رقابت می‌پردازند. این دستاوردها نه‌تنها به ارتقای سطح فیزیکی و روانی معلولان کمک کرده، بلکه موجی از آگاهی عمومی در خصوص توانمندی‌های این افراد ایجاد کرده است. طبق گزارش کمیته ملی پارالمپیک، در سال ۱۳۹۹، بیش از ۱۵۰۰ ورزشکار معلول در مسابقات داخلی و بین‌المللی شرکت کردند.
با وجود این پیشرفت‌ها، هنوز چالش‌هایی در زمینه‌ی زیرساخت‌های ورزشی مناسب برای معلولان وجود دارد. بسیاری از سالن‌ها و استادیوم‌ها برای معلولان به‌طور کامل مناسب‌سازی نشده‌اند. بر اساس گزارشی از کمیته پارالمپیک ایران، تنها ۴۰ درصد از مراکز ورزشی کشور برای ورزشکاران معلول قابل‌دسترسی هستند، که این امر به محدودیت‌های جدی در شرکت معلولان در مسابقات ورزشی منجر می‌شود.
تقارن روز بیمه و معلولان، فرصتی برای حمایت‌های تکمیلی
۱۳ آذر به عنوان «روز ملی بیمه» نیز در تقویم کشورمان ثبت شده است. تطابق روز جهانی معلولان با روز بیمه، فرصت مناسبی برای تأکید بر اهمیت حمایت‌های بیمه‌ای از معلولان و تقویت پوشش بیمه‌ی تکمیلی برای این گروه از افراد است؛ به‌ویژه این‌که در برخی استان‌ها مانند خراسان جنوبی، تلاش‌ها برای پوشش بیمه‌ی سلامت و تکمیلی برای معلولان در حال انجام است.
پوشش بیمه‌ای افراد دارای معلولیت، نه‌تنها از لحاظ درمانی و توانبخشی اهمیت دارد، بلکه برای ایجاد فرصت‌های شغلی و استقلال مالی این افراد نیز ضروری است. با توجه به تبعیض‌های موجود در بازار کار که منجر به نرخ بیکاری بالاتر میان معلولان می‌شود، حمایت‌های بیمه‌ای می‌تواند نقش مهمّی در بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی این قشر ایفاء کند. در بسیاری از موارد، بیمه تکمیلی می‌تواند هزینه‌های درمانی غیرقابل پیش‌بینی و خدمات توانبخشی را پوشش دهد که برای بسیاری از معلولان ضروری است.
از سوی دیگر، با توجه به این‌که ۳ درصد از ظرفیت‌های اشتغال در دستگاه‌های اجرایی باید به افراد دارای معلولیت اختصاص یابد، پوشش بیمه‌ی تکمیلی برای شاغلان می‌تواند تشویق‌کننده‌ی این فرآیند باشد. از این‌رو، تطابق این دو مناسبت به عنوان فرصتی برای تشویق بیمه‌گران به ارائه‌ی طرح‌های مناسب بیمه‌ای برای معلولان و ایجاد محیطی مناسب برای اشتغال آنان تلقی می‌شود. این امر می‌تواند به رفع برخی از موانع موجود و ارتقاء کیفیت زندگی افراد دارای معلولیت کمک کند.
با توجه به مطالب فوق، در سال‌های اخیر حمایت‌های مادی و معنوی از معلولان در ایران پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته است. نهادهایی همچون سازمان بهزیستی، اقداماتی در راستای بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی و درمانی این قشر انجام داده‌اند. ایجاد مراکز توانبخشی، تأمین تجهیزات پزشکی موردنیاز و اجرای برنامه‌های آموزشی و شغلی برای معلولان، از جمله دستاوردهای مهم در این حوزه بوده است. همچنین، برنامه‌های حمایتی از قبیل تخصیص بودجه‌ی ویژه به مراکز توانبخشی و ایجاد فرصت‌های شغلی برای معلولان، توانسته‌اند به بهبود کیفیت زندگی آن‌ها کمک کنند و توجه جامعه را به نیازهای این گروه حساس، جلب کنند.
با وجود این دستاوردها، هنوز هم پوشش بیمه‌ای کامل برای معلولان در ایران به‌ویژه در حوزه‌ی بیمه‌ی تکمیلی ضروری است. بسیاری‌از افراد معلول به دلیل هزینه‌های بالای درمانی و توانبخشی، قادر به تأمین هزینه‌های خود نیستند و این مسئله موجب افزایش فشار اقتصادی بر آنان می‌شود. پوشش بیمه‌ای تکمیلی می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حلّ اساسی برای این مشکلات عمل کند و دسترسی معلولان به خدمات درمانی و توانبخشی را تسهیل کند. این حمایت بیمه‌ای می‌تواند نه‌تنها به بهبود کیفیت زندگی افراد معلول کمک کند، بلکه زمینه‌ساز استقلال مالی و اجتماعی بیشتر آن‌ها نیز باشد.
انتهای پیام