به گزارش گروه بهداشت و درمان خبرگزاری سلامت (طبنا)«پزشکی هسته‌ای» در ایران با اندازه‌گیری یُد رادیواکتیو در ادرار در سال ۱۳۳۹ پایه‌گذاری شد. در ادامه گسترش رشته پزشکی هسته‌ای با مصوب شدن این رشته تخصصی و پذیرش دستیار در ابتدای دهه ۱۳۶۰ در دانشگاه علوم پزشکی تهران صورت گرفت. این گسترش با تجهیز بخش پزشکی هسته‌ای با دستگاه‌های گاما کمرا با قابلیت تصویربرداری به روش SPECT در ابتدای دهه ۱۳۷۰ شمسی شتاب گرفت. توسعه این رشته با پذیرش دستیار در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی شهید بهشتی، مشهد، ایران و شیراز به مهیّا شدن حضور نیروی انسانی متخصص به تعداد کافی جهت اقدامات گوناگون تشخیصی و درمانی در حوزه پزشکی هسته‌ای انجامید.

ایران رتبه سوم پزشکی هسته‌ای دنیا

«محمد اسلامی» رییس سازمان انرژی اتمی، در «روز ملی فناوری هسته‌ای» امسال(۱۴۰۳) از داستاوردهای پزشکی هسته‌ای کشورمان خبر داد و گفت: «در پزشکی و رادیودارو ۱۵ دستاورد جدید را ثبت کردیم که می‌توان ادعا کرد سازمان در رده سوم دنیا در این بخش حرکت می‌کند، رادیوداروهای ما از جنس درمانی است که تومورهای سرطانی از جمله پروستات را بهبود می‌بخشد.»

وی تاکید کرد: در سال گذشته(۱۴۰۲) اولین کلینیک زخم را افتتاح کردیم و در سه بیمارستان در تهران فعالیت‌ها پلاسمای سرد شروع شده است و واحدهای درمانی که بخواهند می‌توانیم کمک کنیم و می‌توانیم تا ۵۰ مرکز را پشتیبانی کنیم.

اسلامی با اشاره به راه‌اندازی سامانه جت پلاسمایی که برای درمان زخم استفاده می‌شود، یادآور شد: «این مورد در سال ۱۴۰۲ رونمایی شد و الان در اتاق عمل فاز بالینی خودش را طی کرده است و می‌توانیم در سراسر کشور گسترش دهیم تا به کمک درمان انواع سرطان‌ها بیاید.»

کاربردهای سه‌گانه پزشکی هسته‌ای

تشخیص انواع بیماری‌های خاص و سرطانی؛ اسکن توموگرافی گسیل پوزیترون (PET) نمونه‌ای از روش پزشکی هسته‌ای است که برای تشخیص بیماری استفاده می‌شود، در این نوع اسکن یک ماده‌ی رادیواکتیو وارد جریان خون می‌شود و به اندام موردنظر می‌رود، سپس پزشکان از یک دوربین مخصوص برای تماشای نحوه حرکت ردیاب و عکسبرداری از اندام خاص استفاده می‌کنند.

پرتوهای درمانی؛ دومین کاربرد مؤثر و شاید جذاب‌ترین مورد استفاده فناوری هسته‌ای در پزشکی فاز درمانی است، رادیوایزوتوپ‌ها می‌توانند برای درمان برخی انواع سرطان یا بیماری‌های تیروئیدی استفاده شوند. البته درمان با فناوری هسته‌ای به ۲ روش است، در روش اول پرتوها از بیرون بدن به موضع تابیده می‌شود.

در روش دوم پرتوها درون بدن به‌وجود می‌آیند یا کاشته می‌شوند که در این روش از رادیو داروها استفاده می‌شود. در این روش به نام «براکی‌تراپی» چشمه‌های پرتو داخل تومور و مناطق سرطانی به‌اصطلاح کاشته شده و مواد پرتوزا باعث نابودی سلول‌های سرطانی و تومورها می‌شود، تولید پودر بندآورنده خون با استفاده از این فناوری نیز از تولیدات مهمی است که به‌گفته مقامات سازمان انرژی هسته‌ای در شرف صادرات قرار دارد.

استریل با اشعه؛ سومین کاربرد فناوری هسته‌ای استریل کردن تجهیزات پزشکی است، در بحث استریل به روش پرتودهی، میکروارگانیسم‌ها و یا باکتری‌های کوچک روی تجهیزات پزشکی نابود شده و به بهترین شکل ضدعفونی و استریل می‌شوند.

تشخیص ۸۵ درصد سرطان‌ها با رادیوداروها

«علی سامانی» معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای سازمان انرژی اتمی، خرداد ۱۴۰۲ به تولید رادیوداروها اشاره کرد و افزود: «یکی از رادیوداروهای تولید شده در کشور «تکنیسیوم ۹۹ ام» است که در تشخیص ۸۵ درصد بیماری‌های سرطانی به کار گرفته شده و تقریبا در کشور ما سالانه حدود یک میلیون نفر از آن استفاده می‌کنند. تولید این رادیودارو از طریق یک رادیوایزوتوپ دیگر به نام «مولیبدن ۹۹» است که در صنعت هسته‌ای آن را مادر «تکنیسیوم ۹۹» می‌دانیم، تولید این رادیوایزوتوپ در شرایطی محقق شد که در کشور توانستیم به غنی‌سازی ۲۰ درصد دست یابیم.»

وی اضافه کرد: در حوزه ایزوتوپ‌های پایدار یک بخشی از رادیوداروها قبل از تبدیل به دارو مورد استفاده قرار می‌گیرند که ید ۱۳۱ یکی از آن‌هاست. این رادیودارو در کشور ما در درمان بیماری‌های سرطان تیروئید کاربرد دارد، این رادیودارو برای تولید به تلوریوم ۱۳۰ نیاز داشت که قبلا از خارج وارد می‌شد اما با سرریز غنی‌سازی در کشور، توانستیم این دارو را بسازیم.

توسعه رادیوداروها برای درمان سریع با کمترین هزینه و آسیب حداقلی

«سیدامیرحسین فقهی» رییس پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای سازمان انرژی اتمی، در آیین رونمایی از سه رادیودارو در بیست‌وچهارمین دوره نمایشگاه دستاوردهای پژوهش، فناوری و فن بازار، درباره نوع جدید این نوعداروها توضیحاتی داد و اظهار کرد: «در گذشته رادیوداروها به این شکل عمل می‌کردند که یک رادیوایزوتوپ که از خود تابش تولید می‌کند را، سوار بر یک مولکول، وارد بدن می‌کردند یا برخی عناصر را در محل مشخصی از بدن تجمع می‌دادند که تومور را در آنجا پرتو دهند، اما رادیوداروهای جدید را بر یک مولکول پروتئین سوار می‌کنند که سلول‌های سرطانی قابلیت جذب آن را دارند، با این مشخصه رادیودارو به جایی فرستاده می‌شود که سلول سرطانی وجود دارد و سایر بافت‌های سالم بدن کمتر تحت تابش قرار می‌گیرند.»

پلاسماتراپی هدف اتمی درمان زخم و سرطان

«محمد اسلامی» رئیس سازمان انرژی اتمی، اسفند سال ۱۴۰۲ با اشاره به دستاوردهای سازمان انرژی اتمی ایران در زمینه استفاده از فناوری پلاسما برای درمان زخم‌ها، گفت: «پلاسماتراپی را به‌ویژه برای زخم‌های بدخیم و نیز برای بیماران دیابتی آغاز کرده‌ایم و در نظر داریم تا پنجاهمین سال تاسیس سازمان انرژی اتمی ایران، ۵۰ مرکز و کلینیک درمان زخم را راه‌اندازی کنیم، اکنون دو مرکز در ورامین و کرج افتتاح شده است، امیدواریم با رفع موانع و ناهماهنگی‌ها و با همکاری وزارت بهداشت، بتوانیم گسترش این فناوری را دنبال کنیم.»

وی در رابطه با درمان سرطان با پلاسما، گفت: «بخش دوم پروژه پلاسماتراپی برای درمان سرطان است که اکنون از این فناوری در مرکز تحقیقات سرطان در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی استفاده می‌شود. نتایج بالینی استفاده از فناوری پلاسما بسیار خوب بوده و مذاکراتی را با وزارت بهداشت داشته‌ایم تا بتوانیم این حرکت را تسرّی دهیم تا هر چه راحت‌تر بیمارانی که مبتلا هستند، بتوانند از این فناوری استفاده کنند.»

درمان ۹۵ درصدی سرطان پوست بدون تابش اشعه

«مجید اسدی» رئیس مرکز تحقیقات پزشکی هسته‌ای خلیج‌فارس دانشگاه علوم‌پزشکی بوشهر، از درمان غیرتهاجمی سرطان پوست با ذرات رنیوم رادیواکتیو برای اولین‌بار در کشور در مرکز تحقیقات پزشکی هسته‌ای بوشهر خبر داد و گفت:‌ «درمان جدید بیماران مبتلا به سرطان پوست غیرملانوما (Non-Melanoma) در کشور برای اولین‌بار در بیماران با کارسینوم سلول بازال با همکاری پزشکان متخصص پوست در مرکز تحقیقات پزشکی هسته‌ای بوشهر و تهیه رادیودارو توسط شرکت پارس ایزوتوپ از تیرماه سال گذشته آغاز شد.»

وی میزان موفقیت این درمان را ۹۵ درصد دانست و افزود: «درمان موسوم به «Rhenium-SCT» فرآیندی اغلب تک‌جلسه‌ای است که در آن پزشکان ماده‌ای خمیری را روی ضایعه پوستی به مدت چند دقیقه تا حداکثر ۳ ساعت می‌مالند و سپس برداشته می‌شود و فرد هیچ‌گونه اشعه‌ای بعد از آن نخواهد داشت و این مدت کوتاه، کافی است تا سلول‌های سرطانی از بین بروند.»

نقش پزشکی هسته‌ای در شناسایی اختلالات قلبی و مغزی

«محسن ساغری» رئیس انجمن علمی پزشکی هسته‌ای اعلام کرده است: پزشکی هسته‌ای در بزرگسالان برای بیماری‌های قلبی و به تصویر کشیدن جریان خون و عملکرد قلب، اسکن پرفیوژن میوکارد، تشخیص بیماری عروق کرونر و میزان تنگی کرونر، ارزیابی آسیب قلبی، جراحی بای‌پس قلب و آنژیوپلاستی، ترمیم جریان خون و تشخیص رد پیوند قلب، اسکن ریه‌ها برای مشکلات تنفسی و جریان خون، تشخیص رد پیوند ریه، ارزیابی استخوان‌ها از نظر شکستگی، عفونت و آرتروز، ارزیابی بیماری متاستاتیک استخوان، مفاصل مصنوعی دردناک و تومورهای استخوانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

همچنین بررسی ناهنجاری‌های مغزی در بیماران با علائم یا اختلالات خاص مانند تشنج، از دست دادن حافظه و اختلالات مشکوک در جریان خون، تشخیص زودهنگام اختلالات عصبی مانند بیماری آلزایمر، بررسی ناهنجاری‌های موجود در ماده شیمیایی مغز برای کنترل حرکت در بیماران مشکوک به بیماری پارکینسون یا اختلالات حرکتی و ارزیابی بازگشت تومور مغزی، شناسایی التهاب یا عملکرد غیرطبیعی کیسه صفرا و عملکرد تیروئید را اندازه‌گیری کرده و تیروئید پرکار یا کم‌کار را تشخیص می‌دهد.