دماسنج‌ها، ابزارهایی کارآمد و حیاتی در زندگی روزمره ما هستند که در اندازه‌گیری دما و کنترل حرارت بسیار کاربرد دارند. این ابزارهای فراوان در محیط‌های مختلفی از آشپزخانه تا صنایع پزشکی و فضایی استفاده می‌شوند. اما دقیقا دماسنج چیست و چگونه کار می‌کند؟ در این مقاله، به توضیح این مفهوم و انواع مختلف دماسنج‌ها خواهیم پرداخت.
آنچه در این مقاله می خوانیم
دماسنج چیست؟
دماسنج، یک وسیله مهم است که در بسیاری از صنایع و حوزه‌های مختلف استفاده می‌شود. این وسیله می‌تواند دما را به صورت دقیق اندازه گیری کرده و اطلاعات مورد نیاز را در اختیار کاربر قرار دهد.
از دماسنج‌ها در آشپزخانه برای پخت و پز غذاها، در بخش پزشکی و در صنایع مختلف برای کنترل دما و فرآیندهای حرارتی استفاده می‌شود. از آنجایی که دما یکی از پارامترهای مهم در بسیاری از فرآیندها و تجهیزات است، استفاده از دماسنج‌های دقیق و قابل اعتماد امری ضروری است؛ بنابراین، توسعه و بهبود دماسنج‌ها همواره از اهمیت بالایی برخوردار است.
دماسنج چگونه کار می‌کند؟
دماسنج‌ها از اصول فیزیکی مختلفی از جمله تغییرات مقاومت الکتریکی و تغییرات فشار، برای اندازه‌گیری دما استفاده می‌کنند. این دستگاه‌ها از حسگرهای خاصی برای اندازه‌گیری دما استفاده می‌کنند. ترمومترهای دیجیتال معمولا دارای نمایشگر الکترونیکی هستند که دمای اندازه‌گیری شده را به کاربر نمایش می‌دهند.
هنگامی که این دستگاه را در یک محیط خاص قرار می‌دهید و دکمه اندازه‌گیری را فشار می‌دهید، حسگر دما اطلاعات دمای محیط را به دستگاه ارسال می‌کند. سپس مدارهای الکترونیکی در دستگاه این اطلاعات را پردازش کرده و نمایشگر را به‌روز می‌کنند تا دمای محیط را به شما نشان دهند. این دستگاه‌های دیجیتال معمولا دقیق‌تر و سریع‌تر از دستگاه‌های سنتی جیوه عمل می‌کنند و اغلب دارای ویژگی‌هایی از قبیل خاموشی خودکار و ثبت مقادیر حداکثر و حداقل دما هستند.
دماسنج و انواع آن
دماسنج‌ها، ابزارهایی کاربردی هستند که برای اندازه‌گیری دما و ویژگی‌های حرارتی دیگر استفاده می‌شوند. انواع مختلف این دستگاه‌ها شامل موارد زیر هستند:
1. دماسنج‌های دیجیتال
دماسنج‌های دیجیتال از تکنولوژی پیشرفته‌ای برخوردار هستند که به وسیله آن‌ها می‌توان دمای بدن، مایعات و حتی محیط را با دقت بسیار بالا اندازه‌گیری کرد. این ابزارها به شکل دیجیتالی دمای مورد نظر را نمایش داده و معمولا دارای صفحه نمایشی است که برای خواندن دما کار را بسیار راحت می‌کند. استفاده از دماسنج دیجیتال به دلیل دقت بالا و سرعت بیشتر در اندازه‌گیری دما، بسیار محبوب شده است.
2. دماسنج‌های آشپزخانه
دماسنج مخصوص آشپزخانه، یک ابزار بسیار مهم محسوب می‌شود که در هنگام پخت و پز مواد غذایی بسیار مفید است. این دماسنج‌ها می‌توانند دمای مواد غذایی را به دقت اندازه‌گیری کنند. از آنجا که دمای صحیح برای پخت و پز مواد غذایی بسیار مهم است، استفاده از دماسنج می‌تواند به شما کمک کند تا غذاهایی با کیفیت و خوشمزه درست کنید.
3. دماسنج‌های حرارتی
دماسنج‌های حرارتی، ابزارهای حیاتی در صنایع مختلفی مانند صنایع نفت و گاز و صنعت پزشکی هستند. این ابزارها به عنوان یک سنسور دما عمل کرده و به کاربر اطلاعات دقیقی در مورد دمای مواد و محیط اطراف ارائه می‌دهند. از دماسنج‌های حرارتی برای اندازه‌گیری دماهای بسیار بالا یا پایین استفاده می‌شود که ابزارهای دیگر نمی‌توانند این کار را انجام دهند. این ابزارها به صورت دستی یا اتوماتیک عمل می‌کنند و اطلاعات دقیقی از دمای مورد نظر را به کاربر ارائه می‌دهند.
4. دماسنج‌های پیشرفته
دماسنج‌های پیشرفته، نقش مهمی در زندگی روزمره افراد ایفا می‌کنند. این دستگاه‌ها با امکاناتی همچون اتصال به اسمارتفون، ثبت داده‌ها، انتقال آن ها به کامپیوتر و یا اندازه‌گیری دما در فواصل دورتر، به کاربران کمک می‌کنند تا به راحتی دما را اندازه بگیرند. یکی از دماسنج‌های پیشرفته که بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد، دماسنج آزمایشگاهی است. این دستگاه با دقت بالا و قابلیت اندازه‌گیری دما در محیط‌های حساس، به افراد کمک می‌کند تا نتایج دقیقی را بدست آورند.
5. دماسنج‌های جیوه ای
دماسنج جیوه ای، یکی از ابزارهای حیاتی و حساس در پزشکی است که برای اندازه‌گیری دمای بدن و تشخیص تب استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها از جیوه به عنوان یکی از عناصر اصلی خود استفاده می‌کنند. علاوه بر این، در آزمایشگاه‌ها نیز از دماسنج‌های جیوه‌ای برای اندازه‌گیری دما در واکنش‌های شیمیایی و بیولوژیکی استفاده می‌شود
این ابزارها انواع مختلفی از جمله دماسنج جیوه‌ای پزشکی شیشه‌ای باقدرت تشخیص و دقت بالا، دارد. همچنین، ترمومترهای جیوه‌ای برای اندازه‌گیری دما در محیط‌های مختلف مانند اتاق‌ها و محیط‌های بسته مناسب هستند و نقش مهمی در حفظ کیفیت و ایمنی محیط‌های مختلف دارند.
6. دماسنج‌های الکلی
دماسنج الکلی، یکی از ابزارهای اساسی در آزمایشگاه‌ها و صنایع مختلف است که برای اندازه‌گیری دقیق دما به کار می‌رود. این نوع ترمومتر با استفاده از الکل به عنوان مایع حرارتی، قادر به اندازه‌گیری دماهای مختلف با دقت بالا است. یکی از ویژگی‌های مهم این دماسنج، عملکرد مناسب آن در دماهای پایین است. به عنوان مثال، در مناطق قطبی که دما به شدت پایین می‌رود، دماسنج الکلی همچنان به خوبی کار می‌کند و اطلاعات دقیقی از وضعیت حرارتی محیط ارائه می‌دهد.
7. دماسنج‌های لیزری
دماسنج لیزری، یک ابزار بسیار موثر برای اندازه‌گیری دما در بیماران با دمای بدن بالا است. این دستگاه دارای دقت بالا و قابلیت اندازه‌گیری سریع دما، به خصوص در مواقع اضطراری است. دماسنج لیزری در محیط‌های آزمایشگاهی و صنعتی نیز کارآمد است و به عنوان جایگزین مناسب برای دستگاه‌های قدیمی پزشکی و ترمومترهایی با دقت پایین عمل می‌کند.
8. دماسنج‌های مادون قرمز
دماسنج مادون قرمز، یک وسیله مفید و کاربردی است که در اندازه‌گیری دما بسیار موثر است. این دستگاه از پرتوهای مادون قرمز برای اندازه‌گیری دمای یک جسم استفاده می‌کند و این امر به کاربر این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به تماس مستقیم با جسم مورد نظر، دمای آن را اندازه‌گیری کند.
9. دماسنج های پروب دار
دماسنج پروب دار، یک ابزار مهم و حیاتی در بخش‌های مختلفی از صنایع مختلف مانند تهیه غذا، آزمایش‌های بهداشتی و آزمایشگاه‌ها استفاده می‌شود. این ابزار قابلیت خواندن دمای فوری مواد غذایی، مایعات و نمونه‌های نیمه جامد را دارد و معمولا دارای نوک تیزی است که کار نفوذ در مواد را آسان‌تر می‌کند. استفاده از دماسنج پروب دار در محیط‌هایی که دقت و اندازه گیری دما مهم است، بسیار می‌تواند مفید باشد.
10. دماسنج‌های دیواری
این دماسنج به دیوار اتاق آویزان می‌شود و با استفاده از لوله‌های مویین پر از جیوه یا الکل، دمای اتاق را اندازه گیری می‌کند. وقتی دما افزایش می‌یابد، مایع موجود در لوله مویین منبسط می‌شود و این تغییر در حجم مایع باعث اندازه‌گیری دما می‌شود. دماسنج‌های دیواری معمولا به واحدهای سانتیگراد و فارنهایت ارائه می‌شوند و برای کنترل دما در اتاق‌های مختلف، استفاده می‌شوند.
11. دماسنج‌های مقاومتی
دماسنج مقاومتی یکی از روش‌های معمول برای اندازه‌گیری دماهای بالا است که از 250 تا 700 درجه سانتیگراد می‌تواند اندازه‌گیری کند. این دماسنج با استفاده از تغییرات در مقاومت یک مایع کار می‌کند که از طریق یک سیم پلاتین پیچیده شده در اطراف یک شیشه یا ماده سرامیکی جریان می‌یابد.
12. دماسنج‌های حداکثر- حداقل
این دماسنج، توسط جیمز سیکس بلانی اختراع شده است و به اختصار به آن، دماسنج سیکس بلانی نیز گفته می شود. با استفاده از این دماسنج، می توانیم دمای محیط را در طول یک روز یا یک هفته نظارت کنیم و در صورت نیاز، اقدامات لازم را انجام دهیم.
برای اندازه گیری دمای بدن از چه دماسنجی استفاده کنیم؟
برای اندازه گیری دمای بدن، انواع مختلفی از دماسنج‌ها وجود دارد که هر کدام ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند. یکی از روش‌های معمول برای اندازه گیری دمای بدن، استفاده از دماسنج دیجیتال است. این دماسنج‌ها دقت بالایی دارند و نتایج تقریبا فوری را نشان می‌دهند.
نحوه عملکرد انواع دماسنج‌های
دماسنج جیوه ای: یک ابزار برای اندازه گیری دما است که از جیوه به عنوان پرکننده استفاده می‌کند. وقتی دما بالا می‌رود، جیوه انبساط پیدا می‌کند و به بالا می‌رود تا دمای محیط را نشان دهد، اما وقتی دما پایین می‌رود، جیوه در مکان خود به دلیل وجود انقباض باقی می‌ماند. برای بازگشت به حالت اولیه، باید آن را وارونه آویزان کنیم.
دماسنج الکلی: این دماسنج از الکل به عنوان ماده پرکننده استفاده می‌کند که به تغییرات دما حساس‌تر است. از این رو، وقتی نتیجه اندازه گیری شده را مشاهده می‌کنیم، می‌توانیم به وضوح حجم الکل را ببینیم. این دماسنج ایمن‌تر از دماسنج جیوه‌ای است؛ زیرا الکل به طور کلی ایمن‌تر و غیر سمی‌تر از جیوه است.
دماسنج دیجیتال: یکی از ویژگی‌های مثبت این دماسنج، دقت بالا است. با توجه به حساسیت بالای حسگر الکترونیکی آن، می‌توان به راحتی حتی کمترین تغییرات دما را اندازه گیری کرد. این ویژگی باعث شده است که این دماسنج برای تشخیص بیماری‌ها و نظارت بر وضعیت سلامتی بسیار مفید باشد.
دماسنج مادون قرمز: این دستگاه از تکنولوژی مادون قرمز یا لیزر برای ارسال تشعشعات حرارتی به جسم استفاده می‌کند و بدون نیاز به تماس مستقیم با پوست، دما را اندازه گیری می‌کند. با انتشار ویروس COVID-19، استفاده از دماسنج مادون قرمز برای اندازه گیری دمای افراد قبل از ورود به مکان‌های عمومی، به یکی از روش‌های مهم برای کنترل انتشار ویروس تبدیل شده است.
دماسنج پروب دار: این دماسنج دارای یک سنسور با نوک تیز است که به دستگاه اصلی متصل می‌شود. با داشتن نوک تیز، این دماسنج به راحتی می‌تواند به محیط مورد نظر نفوذ کند و دما را اندازه بگیرد. طول کابل آن نیز به اندازه‌ای است که امکان استفاده آسان و انعطاف پذیری را برای کاربران فراهم کند.
دماسنج دیواری: این دماسنج عموماً به دیوار اتاق آویزان می‌شود و از چوبی با لوله‌های مویین پر از جیوه یا الکل تشکیل شده است. وقتی دما بالا می‌رود، مایع موجود در لوله مویین منبسط می‌شود و این تغییر حجم باعث تغییر در نشانگر دماسنج می‌شود.
دماسنج مقاومتی: پلاتین به دلیل دقت بالا و محدوده دمایی وسیع خود برای ساخت دماسنج مقاومتی استفاده می شود، اما اگر پلاتین در دسترس نباشد، می توان از مواد دیگری مانند مس یا نیکل استفاده کرد. این دماسنج عموما در صنایعی که به کنترل دما برای انجام فرآیندهای مختلف نیاز دارند، مانند صنایع شیمیایی، پتروشیمی و فرآیندهای صنعتی دیگر، استفاده می شود.
دماسنج حداکثر- حداقل: اصل عملکرد این دماسنج این است که وقتی دما افزایش می‌یابد، جیوه درون توپ منبسط می‌شود و فشار می‌آورد تا به قسمت مقیاسی لوله مویرگی منتقل شود. این وسیله برای کنترل دما در صنایع مختلف، از جمله صنایع غذایی، پزشکی و صنایع دارویی استفاده می‌شود.
سخن پایانی
در این مطلب از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز به بررسی انواع دماسنج پرداخته شد. دماسنج یا ترمومتر وسیله‌ای است که بیشتر از همه در محیط‌های پزشکی و صنعتی برای اندازه گیری دما استفاده می‌شود. دما یکی از مهمترین متغیرهای فیزیکی است که در هر جایی از دنیا می‌تواند تغییر کند. دماسنج‌ها به صورت دیجیتال یا آنالوگ عرضه می‌شوند و می‌توانند دمای جسم، هوا، مایعات یا سایر اشیاء را اندازه گیری کنند. این ابزار برای پایش و کنترل دما در فرایندهای صنعتی مانند تولید مواد غذایی، داروها، پزشکی و حتی در زمینه‌های مختلف پژوهشی استفاده می‌شوند.