اسهال، یکی از عارضه‌های شایع در حوزه بهداشت و پزشکی است که با افزایش مدفوع‌ها به صورت مایع فراوان و تغییر رنگ و بوی مدفوع همراه می‌شود. این مشکل می‌تواند ناشی از عفونت‌های روده‌ای تا مشکلات مزمن و بیماری‌های شدیدی نظیر کلیته (مرگ و میر از دست دادن مایعات بدن) باشد. از این رو، درمان اسهال به عنوان یک مسأله مهم در پزشکی و بهداشت محسوب می‌شود. یکی از داروهای مهم و مورد استفاده در این زمینه، شربت تریاک می‌باشد. در ادامه به بررسی مکانیسم عمل، موارد مصرف، طریقه مصرف، موارد احتیاط و منع مصرف داروی Opium خواهیم پرداخت.
آنچه در این مقاله می خوانیم
اشکال دارویی اپیوم
- مایع خوراکی (شربت) 118 میلی لیتر در بطری که هر میلی لیتر حاوی 10 میلی گرم مورفین بدون آب است.
موارد مصرف شربت تریاک
داروی اپیوم برای درمان اسهال استفاده شده و به کاهش دفعات دفع مدفوع کمک و با کند کردن حرکت روده‌ها عمل می‌کند. تریاک متعلق به دسته‌ای از داروهای شناخته شده به عنوان مسکن‌های اپیوئیدی است، اما این دارو عمدتاً برای کند کردن روده عمل می‌کند.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی Opium
تریاک (Opium) به دلیل دارابودن مورفین، حرکت دستگاه گوارش و رانش را مهار و ترشح گوارشی را کاهش می‌دهد. تون عضلات دستگاه گوارش را افزایش می‌دهد. این دارو دارای قدرت جذب بالایی بوده و به خوبی از دستگاه گوارش جذب می‌شود. اپیوم به طور گسترده در کبد متابولیزه شده و با اسید گلوکورونیک ترکیب می‌شود. متابولیست‌های این دارو شامل مورفین-3-گلوکورونید، مورفین-3-6-دی گلوکورونید است و در آخر از طریق ادرار 75% دفع می‌شود.
مقدار مصرف داروی Opium
این دارو را طبق دستور پزشک، معمولاً 4 بار در روز از طریق خوراکی مصرف کنید. در صورت بروز ناراحتی معده ممکن است همراه غذا مصرف شود. هر دوز را با استفاده از قطره چکان ارائه شده به دقت اندازه‌گیری کنید. اگر داروی شما به صورت سرنگ خوراکی عرضه می‌شود، از سرنگ برای اندازه‌گیری دوز استفاده کنید. دوز ممکن است درست قبل از مصرف با مقدار کمی آب مخلوط شود. توجه داشته باشید که دوز مصرفی بر اساس وضعیت پزشکی شما و پاسخ به درمان است. اگر به طور ناگهانی مصرف این دارو را متوقف کنید، علائم ترک (مانند تعریق، تهوع، استفراغ، بی قراری) در شما ایجاد می‌شود.
زمان مصرف شربت تریاک
قبل از مصرف شربت تریاک، اطلاعات دارویی موجود بر روی بسته‌بندی دارو، شامل موارد و طریقه مصرف را مطالعه کنید. برای کمک به جلوگیری از قطع مصرف، پزشک ممکن است دوز شما را به آرامی کاهش دهد. اگر به مدت طولانی یا در دوزهای بالا از تریاک استفاده کرده باشید، احتمال قطع مصرف وجود دارد. اگرچه این دارو به بسیاری از افراد در درمان کمک می‌کند، اما در برخی موارد سبب ایجاد اعتیاد خواهد شد. به همین دلیل اگر قصد قطع ناگهانی دارو را دارید، با پزشک در رابطه با عوارض قطع دارو مشورت کنید.
اسهال گاهی اوقات می‌تواند باعث کم آبی بدن شود. نوشیدن مقدار مناسب مایعات و الکترولیت‌ها برای جلوگیری از این اثر بسیار مهم می‌باشد. در صورت بروز علائم کم آبی بدن (مانند کاهش غیرمعمول ادرار، خشکی غیرمعمول دهان یا تشنگی، ضربان قلب سریع، یا سرگیجه یا سبکی سر) فوراً به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین ممکن است در این مدت نیاز به تغییر رژیم غذایی ملایم برای کاهش تحریک معده و روده داشته باشید. برای اطلاعات بیشتر با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید. اگر وضعیت شما بعد از 2 تا 3 روز ادامه یافت یا بدتر شد، به پزشک خود اطلاع دهید.
طریقه مصرف شربت تریاک
- داروی اپیوم برای درمان اسهال توسط برخی پزشکان تجویز می‌شود، دوز پیشنهادی 6 میلی گرم (0.6 میلی لیتر) هر 6 ساعت به صورت خوراکی است که مقدار مصرف کلی نباید از 6 میلی لیتر در روز تجاوز کند.
- تعیین یتیم برای درمان اسهال مزمن در بیماران مبتلا به سندرم روده کوتاه با پاسخ ناکافی به درمان ضد اسهال استفاده می‌شود. دوز مصرفی برای بزرگسالان وابسته به نظر و نسخه پزشک خواهد بود.
- ایمنی و اثربخشی این دارو برای کودکان، نوجوانان و سالمندان ثابت نشده است.
موارد احتیاط
قبل از مصرف داروی اپیوم (Opium)، اگر به آن یا سایر مواد افیونی (مانند کدئین، مورفین) و پاپاورین حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. این دارو ممکن است حاوی مواد غیرفعالی باشد که می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگر شود. در صورت داشتن سوابق پزشکی از جمله اختلالات مغزی (مانند آسیب سر، تومور، تشنج)، مشکلات تنفسی (مانند آسم، آپنه خواب، انسداد مزمن)، بیماری کلیوی، بیماری کبد، اختلالات روانی یا خلقتی (مانند گیجی، افسردگی)، سابقه شخصی یا خانوادگی اختلال مصرف مواد، مشکلات معده و روده (مانند انسداد، یبوست، اسهال ناشی از عفونت، ایلئوس فلجی)، مشکل در ادرار کردن (مانند بزرگ شدن پروستات)، بیماری پانکراس (پانکراتیت)، بیماری کیسه صفرا و… با پزشک مشورت کنید.
شربت تریاک در برخی بیماران سبب خواب آلودگی و گیجی خواهد شد، در این راستا از انجام فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری بالایی دارند (مانند رانندگی و کار با ماشین‌آلات) پرهیز کنید. در صورت ابتلا به دیابت، بیماری کبد یا هر بیماری دیگری که نیاز به محدودکردن یا اجتناب از مصرف الکل در رژیم غذایی خود دارید، احتیاط کنید. افراد مسن ممکن است نسبت به عوارض جانبی این دارو، به ویژه تنفس آهسته یا کم عمق و خواب آلودگی، حساسیت بیشتری داشته باشند. قبل از استفاده از این دارو، زنان در سنین باروری باید با پزشک خود در مورد خطرات آن مشورت کنید.
موارد هشدار استفاده از شربت تریاک
- در افراد مسن، افراد ناتوان و در بیماران مبتلا به افزایش فشار داخل جمجمه، تصلب شرایین مغزی، سیروز کبدی یا نارسایی کبدی، خونریزی گوارشی، میکسدم، آمفیزم و آسم برونش احتیاط کنید.
- اعتیاد می‌تواند ناشی از مصرف تریاک باشد. آماده‌سازی تریاک باید در کمترین دوز موثر و تا حد امکان به ندرت داده شود تا توسعه تحمل و وابستگی فیزیکی به حداقل برسد.
- تنتور تریاک حاوی 25 برابر مورفین بیشتر از پارگوریک است و هرگز نباید آن را با دومی اشتباه گرفت.
- هنگامی که فرآورده‌های حاوی تریاک در ترکیب با سایر داروها تجویز می‌شوند، احتیاطات مربوط به هر یک از مواد تشکیل‌دهنده باید در نظر گرفته شود. کاهش دوز در بیماران کم خطر، بیماران بسیار جوان یا خیلی مسن و کسانی که سایر داروهای مضعف سیستم عصبی مرکزی دریافت می‌کنند، در نظر گرفته شود.
- در بیماران مبتلا به نارسایی حاد آدرنال (به عنوان مثال بیماری آدیسون) با احتیاط مصرف شود.
- در بیماران مبتلا به اختلال عملکرد مجاری صفراوی، خونریزی گوارشی یا اختلالات کبدی با احتیاط و مشورت پزشک استفاده شود.
موارد منع مصرف داروی اپیوم
- حساسیت مفرط
- بیماری تنفسی و افسردگی، اسهال ناشی از سم (تا زمانی که مواد سمی از دستگاه گوارش حذف نشود)، کولیت کاذب غشایی
عوارض جانبی داروی اپیوم (Opium)
حالت تهوع، استفراغ، سبکی سر، سرگیجه، خواب آلودگی یا یبوست برخی از عوارض جانبی داروی اپیوم می‌باشد. اگر هر یک از این اثرات ماندگار یا بدتر شد، فوراً به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید. برای کاهش خطر سرگیجه و سبکی سر، هنگام برخاستن از حالت نشسته یا خوابیده به آرامی بلند شوید. برخی از عوارض جانبی جدی این دارو شامل تغییرات روانی و خلقتی (مانند بی‌قراری، گیجی، توهم)، درد شدید معده و شکم، مشکل در ادرار کردن، غش یا تشنج، تنفس آهسته یا کم عمق، خواب آلودگی شدید و مشکل در بیدار شدن و… می‌باشد.
- یبوست
- خواب آلودگی
- گیجی یا سردرد
- حالت تهوع
- سبکی سر
- استفراغ
- خارش
- کهیر
تداخل دارویی اپیوم
تداخلات دارویی ممکن است نحوه عملکرد داروهای شما را تغییر یا خطر عوارض جانبی جدی را افزایش دهد. بیماران لیستی از داروهای شیمیایی و گیاهی مورد استفاده خود تهیه کرده و به پزشک نشان دهید. خطر عوارض جانبی جدی (مانند تنفس آهسته یا کم عمق، خواب‌آلودگی و سرگیجه شدید) ممکن است در صورت مصرف این دارو با سایر داروهایی که باعث خواب‌آلودگی یا مشکلات تنفسی نیز می‌شوند، افزایش یابد. اگر داروهای دیگری مانند سایر داروهای ضد درد یا سرفه (مانند کدئین، هیدروکودون)، الکل، ماری جوانا (حشیش)، داروهای خواب یا اضطراب (مانند آلپرازولام، لورازپام، زولپیدم)، عضله مصرف می‌کنید، به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید.
- تداخلات رده X (پرهیز): آزلاستین (نازال)، برومپریدول، الوکسادولین، اوپیوئیدها (میکس آگونیست و آنتاگونیست‌ها)، اورفنادرین، اوکسوممازین، پارالدهید، تالیدومید
- کاهش اثرات داروها توسط اوپیوم: دیورتیک‌ها، داروهای معدی- روده‌ای (پروکینتیک)، پگ‌ویزومانت، سینکالید
- افزایش اثرات داروها توسط اوپیوم: پرامی‌پکسول، راموسترون، روپینیرول، روتیگوتین، مهارکننده‌های اختصاصی باز جذب سروتونین، داروهای سروتونرژیک (خطر بالا)، سوورکسانت، تالیدومید، زولپیدم، آلویموپان، آزلاستین (نازال)، بلونانسرین، دسموپرسین، دیورتیک‌ها، الوکسادولین، فلونیترازپام، متوتری‌مپرازین، متی‌روسین، آگونیست‌های اوپیوئیدی، اورفنادرین، اوکسی‌کدون، پارالدهید
- افزایش اثرات اوپیوم توسط داروها: داروهای تضعیف‌کننده CNS، دایمتیندن (موضعی)، درونابینول، دروپریدول، گیاه کاوا، لمبورکسانت، لیسورید، لوفکسیدین، منیزیم سولفات، متوتری‌مپرازین، مینوسیکلین (سیستمیک)، نابیلون، اوکسوممازین، پرامپانل، روفینامید، سدیم اکسیبات، سوکسینیل کولین، تتراهیدروکانابینول و کانابیدیول، آلیزاپرید، آمفتامین‌ها، داروهای آنتی کولینرژیک، بریمونیدین (موضعی)، بروموپرید، برومپریدول، کانابیدیول، ماری‌جوانا (شاهدانه)، کلرمتیازول، کلرفنسین کاربامات
مصرف شربت تریاک (Opium) در دوران بارداری و شیردهی
داروی اپیوم در گروه C از نظر خطر در دوران بارداری قرار دارد، یعنی با نظارت و بررسی پزشک قابل استفاده است. مطالعات حیوانی عوارض محدودی از این دارو نشان داده‌اند، همچنین مطالعات انسانی خاصی در این زمینه در دسترس نیست. منافع دارو در مقابل خطرات احتمالی، تعیین‌کننده مصرف یا عدم مصرف این دارو در دوران بارداری است.
شرایط نگهداری داروی اپیوم
داروی اپیوم (Opium) باید در دمای اتاق و دور از نور نگهداری شود. همچنین مهم است که تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از اشکال دارویی (مانند قرص‌های هفتگی و قطره‌های چشمی، کرم‌ها، چسب‌ها و استنشاق‌ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می‌توانند آن‌ها را به راحتی باز کنند. داروهای غیر ضروری باید به روش‌های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی‌توانند آن‌ها را مصرف کنند.
کلام آخر در مورد داروی اپیوم
همان طور که در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز گفتیم، داروی اپیوم به عنوان یک مسکن و ضداسهال مورد تأیید پزشکی قرار گرفته است. تأثیرگذاری این دارو در کاهش تعداد مدفوع‌ها، بهبود وضعیت مایعیت مدفوع و کاهش علائم ناخوشایند اسهال تایید شده است. با این حال، مصرف اپیوم نیاز به توجه و نظارت دقیق توسط پزشک دارد. مصرف بی‌رویه این دارو می‌تواند به تشدید مشکلات و عوارض جانبی جدی منجر شود، همچنین مصرف اپیوم باید در موارد مشخص و توسط پزشک تعیین شود.
منبع سایت: Medscape