قرص‌های اورژانسی به عنوان یکی از روش‌های مهم و مؤثر در جلوگیری از بارداری ناخواسته به شمار می‌آیند. این اقدام به افزایش کنترل بر باروری و تصمیم‌گیری اشخاص در مورد زمان و شرایط تولد فرزندانشان کمک کرده و در کاهش نرخ باروری نقش مهمی داشته است. با این حال مصرف بیش از اندازه و بی‌رویه این قرص سبب عوارض و مشکلاتی در زنان خواهد شد. در این مقاله، ما قرص‌های اورژانسی را از نگاهی گسترده‌تر بررسی و اطلاعاتی جامع در مورد مکانیسم عمل، کاربردها، موارد احتیاط و اثرات جانبی این قرص ارائه می‌دهیم.
آنچه در این مقاله می خوانیم
اشکال دارویی پیشگیری از بارداری (اورژانسی)
داروی پیشگیری از بارداری یا قرص اورژانسی در اشکال و نام‌های تجاری قرص بدون نسخه My Way، قرص Plan B One–step، قرص بدون نسخه پرونتزا (Preventeza) و قرص بدون نسخه Take Action در بازار موجود است.
موارد مصرف قرص اورژانسی
پیشگیری از بارداری اورژانسی راهی برای جلوگیری از بارداری بعد از رابطه جنسی محافظت نشده است. قرص‌های ضدبارداری اورژانسی (ECP) که اغلب قرص صبح روز بعد نامیده می‌شود، قرص‌هایی هستند که می‌توانند تا ۱۲۰ ساعت (۵ روز) پس از رابطه جنسی محافظت‌نشده مصرف شوند. برخی از انواع پیشگیری از بارداری اورژانسی زمانی بهتر عمل می‌کنند که در عرض 72 ساعت (3 روز) پس از مقاربت مصرف شوند. همچنین IUD مسی گاهی اوقات می‌تواند به عنوان یک روش پیشگیری از بارداری اضطراری استفاده شود.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر قرص اورژانسی
قرص‌های ضد بارداری اورژانسی با تاخیر در تخمک گذاری (آزاد شدن تخمک در چرخه ماهانه) عمل می‌کنند. اگر لقاح و لانه‌گزینی قبلا انجام شده باشد، قرص‌های پیشگیری یا همان ECP نمی‌توانند حاملگی را قطع کنند. این دارو از راه خوراکی با سرعت جذب شده و در کبد متابولیزه می‌شود، در آخر نیز از راه ادرار دفع خواهد شد.
مقدار مصرف قرص اورژانسی
برخی از انواع قرص‌های ضد بارداری اورژانسی بدون نسخه در داروخانه‌ها برای هر فردی و هر سنی بدون نسخه در دسترس هستند. تنها یک نوع پیشگیری از بارداری اورژانسی (که تا 5 روز پس از رابطه جنسی محافظت نشده به خوبی کار می‌کند) فقط با نسخه در دسترس است. همچنین یک نوع قرص IUD مسی که برای پیشگیری از بارداری اضطراری استفاده می‌شود و باید توسط پزشک یا پرستار تهیه و تجویز شود. در صورت لزوم بهتر است، قبل از استفاده با پزشک در رابطه با زمان مصرف دقیق و موارد احتیاط آن مشورت کنید.
میزان جلوگیری از بارداری توسط قرص اورژانسی
- حدود 1 یا 2 نفر از هر 100 زنی که از ECP استفاده می‌کنند با وجود مصرف قرص‌ها در عرض 72 ساعت پس از رابطه جنسی محافظت نشده باردار می‌شوند.
- بسیاری این قرص را صبح بعد از رابطه مصرف می‌کنند، به همین جهت به قرص صبح روز بعد نیز معروف است. نام صبح روز بعد گمراه کننده است و برای مصرف این دارو لازم نیست تا صبح روز بعد صبر کرد. پیشگیری از بارداری اورژانسی زمانی موثرتر است که در اسرع وقت بعد از رابطه جنسی محافظت نشده مصرف شود.
- اگر رابطه جنسی محافظت نشده پس از مصرف ECP اتفاق بیفتد، پیشگیری از بارداری اضطراری از بارداری جلوگیری نمی‌کند.
- پیشگیری از بارداری اورژانسی از همه بارداری‌ها جلوگیری نمی‌کند. بنابراین اگر بعد از مصرف ECP پریود بعدی مورد انتظار خود را نداشتید به پزشک مراجعه کنید.
زمان مصرف قرص اورژانسی (ECP)
- در صورتی که در عرض 24 ساعت پس از رابطه جنسی محافظت نشده این قرص مصرف شود، احتمال بارداری تا حدود 95٪ کاهش می‌یابد.
- اگر ظرف 48 ساعت بعد از رابطه جنسی محافظت نشده مصرف شود، شانس بارداری را تا حدود 85 درصد کاهش می‌دهد.
- اگر در عرض 72 ساعت پس از رابطه جنسی محافظت نشده مصرف شود، احتمال بارداری تا حدود 58 درصد کاهش می‌یابد.
- توجه داشته باشید که ECP ممکن است تا 5 روز پس از رابطه جنسی محافظت نشده عمل کند.
- شما می‌توانید یک دوره 1-3 هفته‌ای پس از مصرف ECP را انتظار داشته باشید. اگر طبق انتظار پریود نشدید، تست بارداری را انجام دهید.
زمان مصرف قرص اورژانسی
وقتی به این فکر می‌کنید که قرص اورژانسی چقدر در پیشگیری از بارداری موثر است، مهم است که زمان مصرف درست دارو را در نظر داشته باشید، این کلید اثربخشی دارو است. تمام انواع قرص‌های پیشگیری از بارداری اورژانسی هر چه زودتر مصرف شوند، موثرتر هستند. همچنین نیازی نیست برای مصرف این داروها تا روز بعد صبر کنید. برای هر نوع قرص اورژانسی، چارچوب‌های زمانی مشخصی وجود دارد. فقط پروژسترون باید در 72 ساعت اول (سه روز) پس از مقاربت جنسی محافظت نشده مصرف شود. گزینه‌های اولیپریستال و ترکیبی را می‌توان تا 120 ساعت (پنج روز) پس از رابطه جنسی مصرف کرد.
قرص اورژانسی در چه صورتی اثر نمی‌کند؟
- مصرف قرص اورژانسی با تأخیر بیش از 72 ساعت پس از رابطه جنسی: قرص‌های اورژانسی بیشترین اثربخشی را در عرض 72 ساعت پس از رابطه جنسی دارند. اگر قرص را بعد از این زمان مصرف کنید، احتمال بارداری بیشتر می‌شود.
- وزن بالای 75 کیلوگرم: تحقیقات نشان داده است که قرص‌های اورژانسی ممکن است در زنان با وزن بالای 75 کیلوگرم کمتر موثر باشد.
- مصرف برخی از داروها: برخی از داروها، مانند آنتی‌بیوتیک‌های خاصی، می‌توانند اثر قرص‌های اورژانسی را کاهش دهند.
- وجود مشکلات پزشکی: برخی از مشکلات پزشکی مانند مشکلات گوارشی و کبدی، می‌توانند جذب قرص‌های اورژانسی را مختل کنند. قبل مصرف هر قرص اورژانسی با پزشک در رابطه با سوابق پزشکی و اثرات دارو مشورت کنید.
بیشتر بدانید: اثرات قرص اورژانسی تا چند روز در بدن باقی می ماند؟
دوزهای مختلف قرص اورژانسی ضد بارداری
دوزهای مختلفی از قرص اورژانسی ضد بارداری شامل قرص لوونورژسترول ۱.۵ میلی‌گرم و قرص لوونورژسترل 0.75 میلی گرم در بازار موجود است که نوع 1.5 میلی گرمی آن رایج‌ترین دوز مصرفی مصرفکنندگان می‌باشد. این دوز مصرفی بعد از رابطه جنسی محافظت نشده به صورت تک دوز مصرف می‌شود. همچنین قرص 0.75 میلی گرم این دارو در دو دوز مصرفی به فاصله ۱۲ ساعت مصرف می‌شود.
موارد احتیاط
- وزن بدن بالا (شاخص توده بدنی (BMI) بیشتر از 25) در برخی زنان اثربخشی را کاهش می‌دهد. برای اطمینان از استفاده دوز مصرفی و داروی مناسب، با پزشک در رابطه با آن مشورت کنید.
- اگر ظرف دو ساعت پس از مصرف قرص اورژانسی ECP استفراغ کردید، با پزشک در رابطه با عوارض و خطرات آن مشورت کنید (شاید نیاز به مصرف دوباره قرص استفراغ شده داشته باشید). در صورت نیاز پزشک به شما پیشنهاد می‌کند، از اشکال دارویی دیگر قرص اورژانسی استفاده کنید.
- اگر قاعدگی شما بیش از یک هفته از موعد مقرر دیر شده باشد، باید اقدام به تست بارداری کنید.
- قرص اورژانسی ECP در برابر عفونت HIV و سایر عفونت‌های مقاربتی (STI) محافظت نمی‌کند. رابطه جنسی ایمن داشته باشید و همیشه هنگام داشتن رابطه جنسی دهانی، واژینال یا مقعدی از کاندوم همراه با روان‌کننده استفاده کنید.
- تحقیقات و اطلاعات خاصی در رابطه با مصرف این قرص در افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی یا کبدی در دسترس نیست. این افراد قبل از مصرف قرص اورژانسی با پزشک در رابطه با خطرات استفاده آن برای کلیه یا کبد مشورت کنند. زیرا برخی اشکال دارویی قرص اورژانسی (دوز بالا) سبب خطرات و حتی سمیت در بیماران می‌شود.
- این قرص برای سنین زیر 17 سال ( قبل از قاعدگی) در نظر گرفته نشده است و اطلاعات خاصی در رابطه با اثرات این دارو بر این افراد در دسترس نیست.
- استفاده از قرص اورژانسی تنها در موارد ضروری پیشنهاد می‌شود، مصرف مداوم و بی‌رویه این دارو سبب عوارض جانبی خواهد شد.
- در صورت احساس هرگونه درد در قسمت‌های پایینی شکم یا هرگونه خونریزی غیرطبیعی در هفته‌های بعد از مصرف این دارو، به پزشک مراجعه کنید.
موارد منع مصرف قرص اورژانسی
- بارداری یا خونریزی تشخیص داده نشده واژن
- بیماری شدید شریانی
- آدنومای کبدی
- پورفیری، بعد از برداشتن مول هيدراتی فرم ( تا زمانی كه ميزان گونادوتروپين‌های پلاسما و ادرار به حد طبيعی برگردد)
- سرطان پستان و دستگاه تناسلی
عوارض جانبی قرص اورژانسی
حالت تهوع یا استفراغ، قاعدگی نامنظم، سردرد و سرگیجه، حساس شدن پستان‌ها، خونریزی بین دوره‌های قاعدگی یا خونریزی شدید در قاعدگی، درد لگن، درد شکم، گرفتگی عضلات بدن و… برخی از عوارض جانبی قرص اورژانسی می‌باشد. اگر هریک از این موارد بهبود نیافت یا بدتر شد، با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید. بسیاری از مصرف کنندگان این دارو، عوارض جانبی جدی ندارند. با این حال، برخی از واکنش‌های آلرژیک جدی این دارو شامل تنگی نفس، کهیر، خارش، ورم صورت، تورم لب، تورم زبان یا تورم گلو می‌باشد.
- درد لگن
- حالت تهوع یا استفراغ
- سرگیجه و سردرد
- خستگی
- درد شکم
- حساس شدن پستان‌ها
- قاعدگی نامنظم
- تغییرات خلق و خو
- گرفتگی عضلات
مشاهده بیشتر عوارض قرص اورژانسی: با بدترین عوارض قرص اورژانسی آشنا شوید
تداخل دارویی قرص اورژانسی
- تداخلات رده X (پرهیز): انکورافنیب، گریزئوفولوین، ایکسازومیب، پکسیدارتینیب، ترانگزامیک اسید، یولی‌پریستال
- کاهش اثرات داروها توسط قرص اورژانسی: داروهای ضد انعقاد، داروهای ضد دیابت، فوس آمپرناویر، یولی‌پریستال، آنتاگونیست ویتامین کا
- کاهش اثرات قرص اورژانسی توسط داروها: لیکسیسناتید، لوپیناویر، لوماکافتور و ایواکافتور، مترلپتین، میفپریستون، میتوتان، مایکوفنولات، نلفیناویر، نینتدانیب، اوکتروتید، اکس‌کاربازپین، پرامپانل، پکسیدارتینیب، فنی‌توئین، پیتولیسانت، پریمیدون، مشتقات رتینوئیک اسید، مشتقات ریفامایسین، ساکوئیناویر، ساریلومب، سیلتوکسیمب، گیاه علف چای، سوگامادکس، تازمتوستات، تتراهیدروکانابینول و کانابیدیول، توسیلیزومب، توپیرامات، یولی‌پریستال، دابرافنیب، داروناویر، دفراسیروکس، افاویرنز، انکورافنیب، انزالوتامید، اردافیتینیب، اسلی‌کاربازپین، اکسناتید، فلبامات، فوس آمپرناویر، فوس اپرپیتانت، فوس فنی‌توئین، گریزئوفولوین
- افزایش اثرات قرص اورژانسی توسط داروها: آتازاناویر، کارفیلزومیب، کوبیسیستات، گیاهان (با خاصیت پروژسترونی)، لوپیناویر، مترلپتین، میفپریستون، تیپراناویر، وریکونازول
مصرف قرص اورژانسی در دوران بارداری و شیردهی
قرص اورژانسی در زنان باردار یا شیرده به هیچ وجه نباید استفاده شود. مطالعات حیوانی و انسانی مواردی از نقص مادرزادی و یا خطر مرگ جنین ناشی از عوارض مصرف این دارو در دوران بارداری را گزارش کرده‌اند. این شواهد به واسطه تحقیقات، تجربه عرضه در بازار و یا مطالعات انسانی به دست آمده است. بنابراین ریسک خطر مصرف این دارو در بارداری بیش از منافع احتمالی آن است و نباید استفاده شود.
شرایط نگهداری قرص اورژانسی
قرص اورژانسی باید در دمای اتاق و به دور از نور و رطوبت نگهداری شود. نحوه نگهداری این قرص بر روی بسته‌بندی آن بیان شده است. همچنین تمام داروهای شیمیایی و گیاهی را دور از دسترس کودکان و حیوانات نگهداری کنید.
کلام آخر در مورد قرص اورژانسی
همان طور که در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز گفتیم، استفاده از قرص‌های اورژانسی یک تصمیم فردی است که باید با دقت و آگاهی انجام شود. این مقاله به مخاطبان اطلاعاتی جامع در مورد این قرص ارائه داده تا آن‌ها بتوانند تصمیم‌گیری مناسب در مورد کنترل باروری خود داشته باشند. این قرص در کنار مزایای عالی، دارای عوارض جانبی زیادی بوده و در صورت مصرف بیش از اندازه در مصرف‌کننده ظاهر می‌شود. علاوه بر مزایا و معایب فیزیکی، تصمیم به مصرف این دارو می‌تواند تأثیرات اجتماعی و فرهنگی داشته باشد.