در ایران، در سال گذشته، تعداد زنان متأهل به 16 میلیون نفر رسید، اما این افزایش جمعیت به ارتقای تولد نوزادان منجر نشد و تنها 1 میلیون تولد زیر این سن ثبت شد. این اولویت را برای سلامت نیوز انتقال دهیم که به نقل از ایران، هشدار انقراض نرخ رشد جمعیت را به صدا درآورد. با استناد به گزارش مرکز آمار ایران، جمعیت کشور از سال 1400 تا 15 سال آینده 7 میلیون و 391 هزار نفر افزایش می‌یابد و بخش عمده‌ای از این جمعیت را افراد سالمند تشکیل می‌دهند. حتی با پیش‌بینی برخی کارشناسان، در سال 1430، رشد جمعیت متوقف می‌شود و بعد از آن منفی می‌شود. این یکی از موانع اصلی رشد و توسعه کشورمان در سال‌های آینده خواهد بود.
دکتر علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت در به مناسبت هفته ملی جمعیت، در پاسخ به انتشار آمار 7 درصدی کاهش موالید در سال گذشته نسبت به سال 1402 می‌گوید: «این آمار به معنای کاهش 7 درصدی جمعیت نیست و چنین نتیجه‌گیری‌هایی می‌تواند باعث برداشت نادرست در افکار عمومی شود. درست است که قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت سبب کاهش سرعت افت جمعیت شده، اما روند کاهشی همچنان ادامه دارد و اقدامات فوری برای مدیریت روند نزولی نرخ فرزندآوری بسیار حائز اهمیت است.»
بررسی روند جهانی نشان می‌دهد بسیاری از کشورها با بحران کاهش جمعیت دست‌به‌گریبان هستند. دکتر رئیسی هم به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «رهبر یکی از احزاب سیاسی انگلستان به صراحت اعلام کرده که راهکار، تقویت مهاجرپذیری نیست، بلکه افزایش فرزندآوری در کشور است.»
او با اشاره به نمونه موفقی در حمایت از سیاست‌های جمعیتی می‌گوید: «دولت مجارستان حدود 4 درصد از تولید ناخالص داخلی‌اش را به سیاست‌های جمعیتی اختصاص داده، در حالی که ما کل بودجه سلامت مان کمتر از 5 درصد تولید ناخالص ملی است. یکی از مشوق‌های مجارستان، معافیت کامل مالیات بر درآمد مادرانی است که چهار فرزند یا بیشتر دارند. خوشبختانه این معافیت از مالیات در ایران برای مادران از اواخر سال گذشته اجرایی شد.»
در سال 1365، تعداد زنان متأهل 10 میلیون نفر بود که منجر به تولد 2 میلیون نوزاد شد. در سال 1403، جمعیت زنان متأهل 16 میلیون نفر است، اما آمار تولد زیر یک میلیون نوزاد به ثبت رسیده است. این آمار نشان‌دهنده کاهش شدید نرخ باروری با وجود افزایش جمعیت زنان متأهل است و باید هشدار را برای همه به صدا درآورد.
معاونت بهداشت وزارت بهداشت در مورد توجه به دهه شصتی‌ها می‌گوید: «باید توجه بیشتری به ساختار سنی زنان متأهل در سن باروری داشته باشیم. 60 درصد زنان متأهل در بازه سنی 35 تا 50 سال قرار دارند، یعنی فرصت باروری بسیاری از آنان محدود است. بویژه زنان متولد دهه 60 یعنی متولدین سال 1355 تا 68 بیشترین بانوانی هستند که ازدواج کرده‌اند و کم‌کم از سن خارج می‌شوند، به همین دلیل باید در کانون برنامه‌ریزی‌ها قرار گیرند.»
در سال گذشته، نرخ تولد فرزند سوم و چهارم افزایش داشته. دکتر رئیسی توضیح می‌دهد: «در سال 1403 شاهد افزایش درصد زایمان فرزند سوم، چهارم و پنجم بوده‌ایم، گرچه تعداد این موارد نسبت به کل تولدها همچنان پایین است، ولی این نشان می‌دهد خانواده‌هایی که دو فرزند دارند در حال حاضر تمایل بیشتری به داشتن فرزند سوم یا چهارم دارند.»
بر اساس آمار ارائه شده در نشست خبری معاونت بهداشت، 70 درصد بانوان ایرانی در بازه سنی 25 تا 39 سال هستند که بیشترین سهم موالید را میان زنان ایرانی دارند. همچنین گروه سنی 15 تا 24 سال، 22 درصد و 40 تا 54 سال حدود 7.5 درصد را به خود اختصاص داده‌اند. این آمار اهمیت اقدام سریع در گروه سنی 25 تا 39 سال را برای سیاست‌های جمعیتی دوچندان می‌کند.
او در موضوع ازدواج به کاهش دو درصدی اشاره می‌کند و می‌گوید: «آمارها نشان می‌دهد میزان ازدواج در سال 1403 حدود 2 درصد نسبت به سال قبل کاهش داشته است. با این حال، این عدد باید با در نظر گرفتن کاهش جمعیت در سن ازدواج هم تحلیل شود چرا که به شکل خام مطرح شده است. سن ازدواج در کشور نیز روندی افزایشی داشته است. میانگین سن ازدواج مردان به 28 سال و زنان به 24 سال رسیده است که در شهرهایی مثل تهران باید روی سن هر گروه 4 سال اضافه کنیم. همچنین سن اولین فرزندآوری برای مردان به 32 سال و برای زنان به حدود 27.5 سال رسیده که این مسأله می‌تواند بر فاصله بین فرزندان و کاهش تعداد موالید اثرگذار باشد.»
دکتر نادر صادقیان، جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی با اشاره به اینکه هر جامعه‌ای از سرمایه انسانی تشکیل شده و سرمایه انسانی یکی از ارکان اقتدار ملی و پایه‌های توانمندی هر کشور است در مورد ضرورت افزایش جمعیت می‌گوید: «اگر در جامعه‌ای جمعیت فعال کم شود، یعنی جمعیت افراد شاغل هم کمتر می‌شود و به همین نسبت قدرت و اقتدار توانمندی‌های جامعه کم‌کم افول پیدا می‌کند. به هر حال، کاهش جمعیت و جایگزینی آن در کشور نه تنها در حوزه اقتصاد ضربات سنگینی را وارد می‌کند، بلکه در عرصه امنیتی، نظامی و سیاسی نیز کشور را با مشکل مواجه خواهد ساخت، چرا که از یک سو جمعیت سالمند کشور در حال افزایش است که این امر موجب خواهد شد چتر حمایتی دولت در خصوص بیمه بازنشستگی، تأمین اجتماعی و… افزایش پیدا کند که به معنای باری اضافه بر دوش بخش اقتصادی دولت است. از سوی دیگر این نکته را نیز باید مورد توجه قرار داد که پایین آمدن نرخ رشد جمعیتی به معنای کاهش نیروی کار است و این به معنای وارد کردن نیروی کار و تکنیسین‌هایی از سایر کشورهای جهان است که خود راه دیگری برای گسترش فرهنگ بیگانه در کشور است و باید به خروج ارز و تبعات اقتصادی آن نیز توجه داشته باشیم.»
اما علت‌های افول و کاهش جمعیت تابع مسائل و موانع متعددی است که انگیزه‌های افراد را برای فرزندآوری کاهش می‌دهد. هر چند معضل کاهش موالید فقط به کشورمان مربوط نمی‌شود و این روزها بیشتر کشورهای دنیا با آن دست به گریبان هستند و مشکلی جهانی محسوب می‌شود، ولی در ایران به‌خصوص در یکی، دو دهه اخیر کاهش موالید شدت بیشتری گرفته که در واقع معلول انواع مشکلات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و تا حدی فرهنگی در جامعه است.
این پژوهشگر اجتماعی با هشدار این مورد که متأسفانه کشورمان تا دو، سه دهه دیگر در گروه پیرترین کشورهای جهان قرار می‌گیرد، می‌گوید: «تا چند دهه قبل یکی از جوان‌ترین کشورهای جهان بودیم، ولی متأسفانه تا چند سال دیگر با همین شرایط به یکی از پیرترین کشورهای منطقه و جهان تبدیل خواهیم شد.»
صادقیان با بیان اینکه نیازمند مطالعاتی جدی در همه ابعاد این حوزه هستیم می‌گوید: «باید همه ابعاد و موانع توسعه فرزندآوری شناسایی و برطرف شود. این موضوع ارتباط و نسبت مستقیمی با شاخص‌های اصلی مثل درآمد، سرانه تورم، میزان رفاه و اشتغال در جامعه دارد، سیاست‌ها و تجویزهای موضعی و مقطعی از اثرگذاری کافی در این مورد برخوردار نیست. این نوع نسخه‌پیچی‌ها دامنه کم و محدودی دارد و بیشتر به درد تبلیغات رسانه‌ای می‌خورد اما به تناسب میزان توسعه رفاه و شاخص‌هایی مثل اشتغال و بالا رفتن ارزش پول ملی و رفاه، انگیزه‌هایی برای تشکیل خانواده و فرزندآوری ایجاد خواهد شد.»
این مسأله همچنین افزایش جمعیت سالمند را به بار خواهد آورد که بسیاری از بانوان ایرانی از سن خارج می‌شوند و فرصت باروری بسیاری از آنان محدود است. هر چند دولت ایران در طی سال‌های گذشته از شیوه‌هایی برای افزایش فرزندآوری استفاده کرده است، ولی باید سیاست‌های جدید و گسترده‌ای را به منظور حل این مشکل پیش بریم.